Starożytna liturgia rzymska i współczesny kryzys wiary (wykład abp. Guido Pozzo, sekretarza Papieskiej Komisji Ecclesia Dei, wygłoszony do uczestników w dniu 18 lipca
Chciałbym rozpocząć od przywołania myśli papieża Benedykta XVI, który uważa, że kwestia liturgii odsyła nas do kluczowej kwestii wiary i Kościoła: w podejściu do liturgii decyduje się przyszłości wiary i Kościoła (J. Ratzinger). We wstępie do wydanego jako pierwszy tomu Opera omnia traktującego o liturgii, papież Benedykt przypomina, że Sobór Watykański II rozpoczął swoje prace od obrad nad „Schematem o świętej liturgii”. Wybór ten nie wypływał z przesłanek taktycznych, ani też nie był przypadkowym wyborem, lecz przez niego chciano jednoznacznie zamanifestować prymat Boga, absolutną nadrzędność tematu „Boga”. „Tam, gdzie spojrzenie w stronę Boga nie jest podstawowe, pozostałe sprawy tracą swoją orientację”.
Nie jest to właściwy czas ani miejsce, aby poddać badaniu analitycznemu wyniki reformy liturgicznej i sposób jej wprowadzenia wynikły z promulgacji Mszału Novus Ordo z 1970. Jednakże to, co chciałbym podkreślić to fakt, że dzięki Motu proprio Summorum Pontificum (2007), które uwolniło celebrację Mszy i pozostałych sakramentów według Vetus Ordo – precyzując wyraźnie, że należy mówić o dwóch formach jednego rytu rzymskiego: zwyczajnej i nadzwyczajnej – po raz kolejny został na nowo potwierdzony, tym razem w liturgii, absolutny prymat Boga i prymat Sacrum. Nie ulega bowiem wątpliwości, że Vetus Ordo stanowi cenny i bezdyskusyjny wkład w rozumienie liturgii jako dzieła Bożego, w którym uczestniczy cały Kościół. Dzięki Vetus Ordo bogate dziedzictwo duchowe i sakralne Liturgii Rzymskiej staje się udziałem nie tylko tych, którzy biorą udział w celebracjach według Starożytnego Rytu Rzymskiego, ale także pozostałych, którzy uczestniczą w celebracjach według nowych ksiąg liturgicznych.
W szczególności chciałbym wyraźnie podkreślić zasadnicze elementy Vetus Ordo, które mają wielkie znaczenie i które niezależnie od czegokolwiek powinny być przeżywane i ze świadomością przyjmowane przez wszystkich wiernych.
1. Ożywiając tradycję liturgiczną Mszy sprawowanej według Vetus Ordo i recytację Oficjum Bożego, zaświadcza się, że także dzisiaj, co z resztą powinno zawsze obowiązywać, sprawą podstawową jest nasze zwrócenie się w liturgii i w życiu ku Chrystusowi. To On jest naszym Oriens ex alto – słońcem wschodzącym z wysoka – i dlatego koniecznym jest zwrócenie się do Krzyża Chrystusa, który nadaje naszej wierze w ofiarę Chrystusa wysoką miarę. Ów zwrot ku Chrystusowi oprócz tego, że zapewnia nam właściwe ukierunkowanie modlitwy, zapobiega także pokusie sprowadzania liturgii do czegoś, co jest przez nas „robione”, co jest dziełem wspólnoty a przecież liturgia jest przede wszystkim dziełem Boga. Należy bezwzględnie przywrócić oratio Mszy całą jej sakralność, która przecież jest w niej niejako zawarta, włączając w to właściwą językowi łacińskiemu ekspresję. Łacina zapewnia teologiczną precyzję sformułowaniom i podniosłość słowom modlitwy, a tym samym pomaga wiernym zrozumieć, że dzięki Mszy jest chwilą, w której wkracza się mysterium fidei, ponieważ wraz z Chrystusem włączamy się w oratio, które skierowane jest od całego Mistycznego Ciała do Ojca w Duchu Świętym.
2. Kolejnym istotnym elementem jest ponowne odkrycie i potwierdzenie realnej i substancjalnej obecności Chrystusa pod postaciami chleba i wina. Po Soborze Watykańskim II katolicyzm był rozdarty między dwoma biegunami. Tradycyjnie katolicyzm skupiał się na realnej obecności Chrystusa w Eucharystii, która skutkowała w cały drugim tysiącleciu chrześcijaństwa duchowością adoracji Ciała Chrystusa Eucharystycznego. Duchowość ta miała wielką siłę religijną i pozwalała na mistyczne skupienie się wokół wiary w realną Obecność. Usunięcie z centrum duchowości wiernych realnej Obecności oznacza naruszyć głęboki wymiar chrześcijańskiej religijności. Po reformie liturgicznej z lat 70-tych inna myśl zajęła centralne miejsce. Zaczęto pojmować Mszę jako działanie ludu Bożego, działanie wspólnoty, która tak bardzo angażuje się w różne funkcje. Podczas gdy w Vetus Ordo centralnym akt Mszy jest konsekracja z następującą po niej adoracją, w zreformowanej Mszy akt konsekracji jest często rozumiany i traktowany jako jeden z wielu aktów, dzięki którym Chrystus staje się obecny (w zgromadzeniu liturgicznym, w czytanym Słowie Bożym, w braterskiej miłości…). Misterium realnej obecności Chrystusa grozi, że zejdzie na dalszy plan. Owo zagrożenie wynika nie tyle z ksiąg liturgicznych, czy z samego rytu, ale ze specyficznego rozumienia i postrzegania, o czym wyżej pisałem. Nawet dla zrozumienia intelektualnej formacji liturgicznej, warto przytoczyć to, co już miałem okazję powiedzieć w jednym z poprzednich moich wystąpień o nauczaniu Vaticanum II: reformie liturgicznej towarzyszyła ideologia okołosoborowa, która w pewnym stopniu pokrywała się z pomysłami i z zasadami zawartymi w Konstytucji Sacrosanctum Concilium Vaticanum II, i która jednocześnie stała się podwaliną dewiacji, nadużyć i zniekształceń w postaci konkretnych zastosowań reformy liturgicznej. Z pewnością nie jest rzeczą drugorzędną, że klimatowi reformy liturgicznej towarzyszył specyficzny kontekst kulturowy głęboko naznaczony sekularyzacją.
Prawdopodobnie w kontekście innym niż sekularyzacja, przy katechezie mistagogicznej na temat bosko-ludzkiego wymiaru życia chrześcijańskiego, czyli w klimacie doktrynalnie poprawnej formacji liturgicznej i katechetycznej, nowe księgi liturgiczne byłyby zrozumiane i zastosowane w zgodzie z misterium wiary. Tymczasem sekularyzacja teologii i życia chrześcijańskiego była decydującym czynnikiem, który przekształcił samą liturgię w aktywizm i w konkretne formy jej celebracji, pomijające sakralny wymiar i zaciemniające centralne miejsce, jakie powinna zajmować realna obecność Chrystusa, pomijające ofiarniczy charakter Mszy św., a także nierzadko znoszące zupełnie uczucie adoracji, aby jednostronnie podkreślić znaczenie wspólnoty i rozumienie Mszy jako uczty, pojmowanej wszelako nie jako uczta ofiarna (św. Tomasz z Akwinu: sacrum convivium), ale jako zwykły posiłek braterski, skutkując w ten sposób protestantyzacją katolickiej liturgii.
Kryzys wiary, liturgii, duszpasterskiej działalności Kościoła wynika z trzech głębokich korzeni: sekularyzacji wiary, sekularyzacji liturgii i sekularyzacji miłości.
Sekularyzacja wiary polega na przeniknięciu do katolickiej kultury relatywizmu doktrynalnego, religijnego i moralnego. Jest to zasadniczo nowa, gnostyczna wersja chrześcijaństwa, która głęboko rozwadnia wiarę chrześcijańską, ponieważ redukuje ją do subiektywnej opinii, tożsamej z istniejącymi obok subiektywnymi przekonaniami. To, co staje się najważniejsze to, aby w coś wierzyć, podczas gdy treść wiary jest relatywizowana. Zagadnienie prawdy jest praktycznie marginalizowane i zaciemniane.
Sekularyzacja liturgii polega na zastąpieniu kategorii sacrum kategorią profanum. Liturgia staje się w ten sposób wydarzeniem przede wszystkim społecznym i wspólnotowym, a prymat Boga, adoracja misterium i znaczenie sakralności zostają usunięte. Wywyższa się wspólnotę liturgiczną, ale rozumie się ją jedynie jako rzeczywistość socjologiczną, podczas gdy prawdziwa wspólnota kościelna jest ciałem Chrystusa, Głową i członkami, jest nadprzyrodzoną rzeczywistością, która staje się widoczna w historii, w odróżnieniu od historycznego zjawiska o niejasnym wymiarze duchowym.
W wyniku sekularyzacji miłości wertykalną miłość ewangeliczną (miłość Boga i bliźniego) zastąpiła miłość horyzontalna. To, co się liczy, to zrealizowanie ludzkiego braterstwa, w którym głównym bohaterem jest ludzki aktywizm, a nie komunia z Chrystusem i z braćmi opierająca się i wynikająca z działania Bożej łaski (Bóg jest miłością, a miłość polega na tym, że Bóg najpierw nas umiłował i bez Jego miłości nasza miłość jest jedynie uczuciem lub polityczną wolą dążącą do osiągnięcia jakiegoś ideologicznego celu). Ten sekularyzm miłości jest nową formą pelagianizmu, który wywyższając ludzką działalność, pozbawia chrześcijańskie działanie siły i pierwszeństwa łaski.
3. Podsumowując ten aspekt, uważam, że powinno się uznać, że Motu proprio Summorum Pontificum Benedykta XVI odegrało znaczącą rolę, pomagając zrozumieć, że Usus antiquior liturgii rzymskiej należy uważać za cenny skarb, który trzeba otworzyć dla wszystkich wiernych (por. Instrukcja Universae Ecclesiae, 8), aby zachować właściwą wiarę, właściwą liturgię i właściwą miłość.
Dzisiaj pilnie potrzebne jest świadome przywrócenie znaczenia i wartości sakralności liturgii katolickiej w obu formach: zwyczajnej i nadzwyczajnej, oraz konsekwentnie właściwej celebracji, która powinna również poprzez gesty wyrażać zdrową doktrynę liturgiczną w jej integralności i kompletności.
4. Konstytucja liturgiczna Sacrosanctum Concilium Soboru Watykańskiego II w pewnym momencie stwierdza, że Kościół, w sprawach, które nie dotyczą bezpośrednio wiary i dobra wspólnego, nie zamierza nawet w liturgii narzucać sztywnego uniformizmu (SC 37). Jednakże nie ulega wątpliwości, że dzisiaj gra toczy się o wiarę, dla której konieczne jest, aby w uzasadnionej różnorodności form rytualnych ponownie odkryć zasadniczą jedność kultu katolickiego. Benedykt XVI z całą powagą przypomniał o tym w liście do biskupów z okazji zdjęcia ekskomuniki z czterech biskupów konsekrowanych niezgodnie z prawem przez abp. Lefebvre’a:
„W naszej epoce, kiedy na wielkich obszarach ziemi występuje zagrożenie, że wiara zgaśnie jak niepodsycany ogień, najważniejszym z priorytetów jest uobecniać Boga w tym świecie i otwierać ludziom drogę do Boga. Nie do jakiegokolwiek boga, ale do tego Boga, który przemówił na Synaju; do tego Boga, którego oblicze rozpoznajemy w miłości aż do końca (por. J 13, 1) – w Jezusie Chrystusie ukrzyżowanym i zmartwychwstałym.
Już św. Jan Paweł II przypomniał, że: „Święta Liturgia wyraża i sprawuje jedną wiarę, wyznawaną przez wszystkich, a ponieważ jest ona dziedzictwem całego Kościoła, nie może być określana przez Kościoły lokalne w izolacji od Kościoła powszechnego” (Encyklika Ecclesia de Eucharistia, nr 51), a w innym miejscu: „ Liturgia nie jest nigdy prywatną własnością kogokolwiek, ani celebransa, ani wspólnoty, w której jest sprawowana tajemnica”. W przywołanej już Soborowej Konstytucji o Liturgii powiedziano: „Sobór święty oświadcza, że święta Matka Kościół uważa za równe w prawach i godności wszystkie prawnie uznane obrządki i że chce je na przyszłość zachować i zapewnić im wszelki rozwój” (SC 4).
Dlatego szacunek dla form rytualnych powinien być bazą dla prac rewizyjnych, które od czasu do czasu stają się niezbędne. Otóż właśnie dwie formy liturgii rzymskiej zwyczajna i nadzwyczajna są przykładem wzajemnego rozwoju i ubogacenia. Kto myśli i działa w odmienny sposób, narusza jedność rytu rzymskiego, który powinien być stale chroniony, nie prowadzi właściwej działalności duszpasterskiej ani nie promuje poprawnej odnowy liturgicznej, lecz pozbawia wiernych dziedzictwa, do którego mają prawo. Ogłoszone przez papieża Benedykta XVI motu proprio Summorum Pontificum, dzięki któremu bogactwo rzymskiej liturgii stało się bardziej dostępne dla Kościoła powszechnego, stanowi kontynuację magisterium jego poprzedników.
We wstępie do Instrukcji Universae Ecclesiae opublikowanej przez Papieską Komisję Ecclesia Dei w 2011 r. przypomina się, że papież promulgował prawo uniwersalne dla całego Kościoła. A zatem oznacza to, że nie jest to już indult, którego w 1988 roku udzielił papież Jan Paweł II. Nie jest to również prawo dla poszczególnych grup, lecz jest to prawo dla całego Kościoła, które, jeśli weźmie się pod uwagę zagadnienie, jakiego dotyczy, jest także specjalnym prawem, które, jak mówi Instrukcja w numerze 28 (z praktycznego punktu widzenia jest to bardzo ważny artykuł), „w swoim własnym zakresie znosi wszystkie przepisy prawa, związane ze świętymi obrzędami, promulgowane po 1962 r. nie dające się zastosować do rubryk ksiąg liturgicznych obowiązujących w 1962 r.”
Dlatego wszystko, co dotyczy przepisów liturgicznych: szaty liturgiczne, komunia do ust lub na rękę, ewentualna obecność kobiet przy ołtarzu, wszystkie te normy, które zostały ogłoszone po 1962 roku, nie mają zastosowania w stosunku do celebracji w nadzwyczajnej formie rytu.
W tym miejscu należałoby również wspomnieć o innej zasadzie, o słynnym principium wyrażającym się w powiedzeniu lex orandi – lex credendi, o którym jest mowa w numerze 3 Instrukcji: doktryna katolicka nie została zmieniona w Mszy w obrządku rzymskim, ponieważ liturgia i doktryna są nierozerwalne, są one z konieczności nierozdzielne. Tak w jednej jak i w drugiej formie rytu mogą bez wątpienia wychodzić na pierwszy plan pewne akcenty, podkreślenia, wyraźniejsze uwypuklenia pewnych aspektów w porównaniu z innymi jak wkrótce to zobaczymy, nie wpływa to jednak na zasadniczą jedność liturgii. Dlatego Instrukcja nie dotyczy tylko tych, którzy chcą nadal celebrować wiarę w ten sam sposób, w jaki Kościół robił to przez tyle wieków; papież bowiem proponuje wszystkim katolikom życie zgodnie z prawdą liturgii, aby znając i uczestnicząc w starożytnej rzymskiej formie rytu, zrozumieli, że Sobór chciał tak przejrzeć, zreformować liturgię, aby zachować ciągłość z tradycją.
5. Zadaniem Biskupów jest nie tylko zagwarantowanie i zapewnienie, ale również sprzyjanie pojednaniu i jedności w Kościele, zapobiegając w ten sposób rozłamom i konfliktogennym dążeniom w chrześcijańskiej wspólnocie, takim jak na przykład marginalizacja i izolacja wiernych przywiązanych do nadzwyczajnej formy z jednej strony, czy z drugiej strony różne formy kontestowania Mszału Pawła VI, który przez niektóre grupy wiernych, nawet jeśli mniejszościowe, jest nadal postrzegany jako daleki czy nawet zdradzający prawdziwą liturgię.
Tymczasem forma nadzwyczajna i zwyczajna Rytu Rzymskiego nie powinny być postrzegane: jedna jako wyjątek, a druga jako reguła, lecz winny być rozumiane jako formy o równej wartości, pomimo tego, że zwyczajna forma jest bardziej powszechna i powszednia, a nadzwyczajna szczególna i wyjątkowa i stąd ustanawia się dla niej konkretne ustawodawstwo, jakie należy respektować przy jej celebrowaniu.
Aby wyjaśnić, że Mszał Rzymski nie został uchylony, w Instrukcji umieszczono następującą normę o wielkiej wadze:
„w chwili wprowadzenia nowego mszału nie wydawało się konieczne wydawanie dyspozycji mających regulować używanie liturgii obowiązującej w 1962.” Jednakże dzisiaj „ze względu na wzrost liczby tych, którzy proszą o możliwość używania formy nadzwyczajnej” takie przepisy zostały ustanowione.
6. Takie ujęcie sprawy otwiera spojrzenie na kluczową zasadę, która legła u podstaw Motu Proprio. Reforma liturgiczna Soboru Watykańskiego II nie może być rozumiana jako zerwanie z tradycyjną liturgią, ale należy ją rozumieć jako odnowa przy zachowaniu ciągłości z tym co zasadnicze. Niestety linia zerwania z Tradycją promowana przez liczebnie duże sektory życia Kościoła doprowadziła do wciąż obecnego kryzysu kościelnego i liturgicznego. Sam Józef Ratzinger pisząc o liturgii używał niepozostawiających wątpliwości sformułowań:
„Jestem przekonany, że kryzys kościelny, w centrum którego dziś się znajdujemy, zależy w dużej mierze od upadku liturgii – użył właśnie tego słowa „upadek” liturgii – należałoby ocenić – kontynuuje Ratzinger – w jakim stopniu poszczególne reformy liturgiczne Vaticanum II owocowały ulepszeniem, a w jakim banalizacją, w jakim były duszpastersko mądre, a w jakim wręcz przeciwnie, lekkomyślne”. Zatem po raz kolejny kluczową kwestią nie jest nakazana przez Sobór odnowa, ale recepcja i sposób wdrożenia tej odnowy w konkretnej praktyce.
7. Krytyczne spostrzeżenia na temat dyskusyjnych form wdrożenia odnowy nie powinny poddawać ponownie pod dyskusję Mszału opublikowanego przez Pawła VI, następnie po raz trzeci wydanego za aprobatą Jana Pawła II, który pozostaje zwyczajną formą liturgii eucharystycznej. Natomiast celebracja Mszy Świętej w usus antiquior pomaga niewątpliwie uchwycić i unaocznić w jaskrawszy sposób, wyraźniej w niektórych aspektach, pewne prawdy doktrynalne, które mogą zostać przysłonięte przez zbanalizowany czy niewłaściwy sposób celebrowania zreformowanego rytu. Na przykład: traktowanie Eucharystii jako uczty (już Pius XII na niego wskazał w encyklice Mediator Dei, ale z pewnością Vaticanum II, a następnie reforma liturgiczna podkreśliły ten wymiar Eucharystii), zostało ze szkodą dla zasadniczo ofiarniczej natury Eucharystii do tego stopnia uwydatnione, że zapomniano niemal o tym, że bez ofiary nie ma komunii. Komunia rodzi się z ofiary Chrystusa, a nie na odwrót. Uczestnictwo wspólnotowe i społeczne, które w reformie liturgicznej jest akcentowane i unaoczniane, często przyćmiewa element i wymiar transcendentny i chrystocentryczny. Kapłaństwo powszechne wiernych jest do tego stopnia eksponowane, że odbywa się to kosztem niezastępowalnej roli kapłaństwa służebnego. Jest oczywistym, że w tekstach, w księgach liturgicznych, nie ma tego zachwiania, ale znajdujemy je przede wszystkim w sposobie kształtowania świadomości chrześcijańskiej ludu Bożego, a także kapłanów. Brak równowagi przejawia się w sposobie rozumienia, interpretacji i wreszcie w konkrecie celebracji.
Rozważmy na przykład tak bardzo podkreślaną przez reformę liturgiczną koncepcję actuosa participatio (czynnego uczestnictwa). Nie można jej sprowadzić do aktywności czysto zewnętrznej, do przemówień, słów, komentarzy, do działalności, którą moglibyśmy scharakteryzować za pomocą sformułowania „zrób to sam”. Pod pojęciem actuosa participatio rozumie się także ciszę, która wyraża rzeczywiste, głębokie i osobiste uczestnictwo, jako że liturgia nie potrzebuje narzucającej się i zawłaszczającej kreatywności, ale domaga się uroczystych powtórzeń. Istnieje zatem realne ryzyko upadku, instrumentalizacji zreformowanego rytu ze szkodą dla integralności wiary i kultu Bożego.
8. Podsumowując, chciałbym zwrócić uwagę na pewne kwestie, które stoją u podstaw trudności związanych z pokojową integracją w życiu Kościoła starożytnego rytu. Fundamentalne przyczyny są zasadniczo dwie. Inne mają charakter praktyczny i właśnie dlatego możemy je pominąć, ponieważ z pewnością nie są istotne i znaczące. Pierwsza podstawowa przyczyna trudności wynika z braku, chociaż właściwiej byłoby powiedzieć z rzekomego braku posłuszeństwa wobec Soboru Watykańskiego II, który z pewnością chciał zreformować księgi liturgiczne. Druga przyczyna jest związana z niebezpieczeństwem zerwania jedności kościelnej z powodu różnicy pomiędzy dwiema formami rytu, co może również skutkować inną formą katechezy i duszpasterstwa.
- Jeśli chodzi o pierwszą trudność, należy pamiętać, że Sobór Watykański II z pewnością wezwał do rewizji ksiąg liturgicznych, ale ustalił także pewne podstawowe kryteria, w świetle których należy dokonać oceny owej rewizji, a przede wszystkim sposobów celebracji w okresie posoborowym. W przeciwnym razie nie sprzeciwiając się świętemu Piusowi V, jesteśmy nieposłuszni względem Soboru Watykańskiego II! Kryteria są sformułowane w numerach 34 i 36 Sacrosanctum Concilium. Sobór nie uchylił poprzednich ksiąg, ale wezwał do ich odnowienia i przejrzenia.
– Drugą trudnością miałoby być istnienie dwóch różnych form rytu, które skutkowałyby naruszeniem jedności Kościoła, jedności liturgicznej i duszpasterskiej. Musimy w tym miejscu rozróżnić, jak sądzę, aspekt teologiczny i aspekt praktyczny. Z teologicznego punktu widzenia wiadomo, że w Kościele zawsze istniały różne formy rytu łacińskiego i że w przeważającej liczbie zostały one zarzucone z powodu ujednolicania się kultur cywilnych, świeckich i europejskich. Jednak do Soboru Watykańskiego II, obok rytu rzymskiego, w ramach obrządku łacińskiego istniał ryt ambrozjański, ryt mozarabski czyli z Toledo, z Braga (Portugalia) i różne warianty rytu rzymskiego: ryt dominikański, ryt karmelitański, ryt kartuski. Nikt nigdy nie dziwił się tym różnicom. Nikt nie uznawał za gorszący udział w rycie dominikańskim, który stanowi wariant rytu rzymskiego św. Piusa V.
To, czego jak sądzę, należy unikać to osądzania dwóch form: zwyczajnej i nadzwyczajnej na podstawie ich cech zewnętrznych. Opinia publiczna uważa za istotne dla nowej liturgii: celebrację w języku ojczystym, a nie w języku łacińskim, z którego jak mówią: „niczego nie rozumiemy”; zwrócenie się kapłana ku wiernym; pozostawienie pewnej przestrzeni dla swobodnej twórczości celebrującego kapłana oraz świeckich, którzy uczestniczą w celebracji, tak, aby mogli poruszać się wokół ołtarza i współuczestniczyć poprzez krótkie lub dłuższe refleksje. W klasycznej liturgii rzymskiej, wręcz przeciwnie, uznano za istotne, aby sprawowano ją po łacinie, aby celebrans był zwrócony do ołtarza (coram Deo), aby wreszcie wierni uczestniczyli w niej w ciszy. Nie oznacza to, że wierni w ogóle nie uczestniczyli w liturgii; lecz że uczestniczyli, ale przez milczenie, a nie jak to proponuje i o co zabiega reforma Pawła VI poprzez bardziej aktywną i widoczną rolę. Zatem różnica między widzialnym i niewidzialnym, między ciszą, a zewnętrzną aktywnością jest fenomenologicznie wyczuwalna. Istnieje zatem różnica. Pytanie brzmi, czy to zasadnicza różnica?
Dla niektórych dwie formy liturgiczne wyrażają dwie z gruntu odmienne postawy, które inaczej rozumieją tak liturgię jak Kościół: Kościół hierarchiczny i Kościół Ludu Bożego. Niektórzy twierdzą: „przed Soborem Kościół był hierarchiczny i piramidalny, ale teraz jest wspólnotowy i ludowy, cały lud ma swoje miejsce”. Na to odpowiadamy: oczywiście, istnieją pewne uwypuklenia i inne podkreślenia. Ale wspólnota, o której mówi Sobór Watykański II, Kościół jako wspólnota, jest communio hierarchica, wspólnotą hierarchiczną! Tak więc także przed Vaticanum II lud Boży, świeccy nie byli uważani za kogoś, kto godzien jest zasadniczo mniejszego szacunku niż kapłan.
9. Pomimo wszystko punkt widzenia, który uważa, że w liturgii aspekt fenomenologiczny, empiryczny jest podstawowy, nie jest głównym punktem widzenia. Kontrasty, które wyłoniły się z rzeczywistości, nie biorą się z Soboru. Chcę to podkreślić. W Sacrosanctum Concilium jest powiedziane, że łacina musi być zachowana z zapewnieniem szerokiej przestrzeni dla języków narodowych. Postuluje się mimo to, że łacina powinna być zachowana. Czy zatem jesteśmy naprawdę posłuszni Soborowi powodując niemalże całkowity zanik łaciny?
Jeśli chodzi o udział osób świeckich, Sobór potwierdza, że liturgia powinna być zasadniczo troską całego mistycznego ciała, głowy i członków, co w konsekwencji niesie ze sobą wspólnotowe uczestnictwo actuosa participatio, czynny udział wiernych. Ale tekst stwierdza precyzyjnie: „w odprawianiu liturgii każdy spełniający swą funkcję, czy to duchowny, czy świecki, powinien czynić tylko to i wszystko to, co należy do niego z natury rzeczy i na mocy przepisów liturgicznych” (SC 28).
Na koniec chciałbym potwierdzić, że nie chodzi tutaj o zredukowanie zasad i kryteriów soborowej Konstytucji o liturgii Sacrosanctum Concilium, lecz faktycznie o podjęcie na nowo i zastosowanie ich również do celebracji w zwyczajnej formie. Z pewnością pozostaną akcenty, uwypuklenia duchowe i teologiczne, które będą różnić się w zależności od obu postaci jednego rytu rzymskiego, ale nie jako dwa przeciwstawne sposoby bycia katolikiem lub celebrowania chwały i ofiary Pana, ale raczej jako wspólne dziedzictwo, choć z różnymi wyakcentowaniami tej samej wiara.
Dzisiaj, w sposób szczególny, powiedziałbym, w obliczu nadużyć i błędów, które szpecą liturgię, jakiej pragnął Paweł VI, jakiej pragnął Sobór, i które często są objawem kryzysu wiary, który zaciemnia nadprzyrodzony wymiar chrześcijańskiej egzystencji i misterium samego Kościoła, powinniśmy być wdzięczni, że Motu Proprio Summorum Pontificum i związana z nim Instrukcja Universae Ecclesiae przywróciły starożytną formę liturgii Kościoła do życia w Kościele jako dar służący wzmocnieniu całego ciała Chrystusa, którego wszyscy jesteśmy członkami i sługami w sposób właściwy dla każdego z nas.
Dziękuję za uwagę.
ks. abp Guido Pozzo
Arcybiskup tytularny Bagnoregio
Sekretarz Papieskiej Komisji Ecclesia Dei
Módlmy się o zwycięstwo Krzyża nad statywem (kazanie ze Mszy św. solennej w szóstym dniu warsztatów)
Jedną z najpoważniejszych przeszkód w skutecznym głoszeniu przez Kościół Ewangelii jest to, co nazywam „zniewoleniem języka”. Dano wiarę poglądowi, że należy unikać jednoznacznych ocen, ostrych sformułowań, kategorycznych sądów bo rzekomo taki jest „duch czasu”. Boimy się zarzutu fanatyzmu, zacofania czy wręcz prymitywizmu. Przyjęto niemal za dogmat, że należy liczyć się z oczekiwaniami otoczenia, z ludzkimi odczuciami, dążeniami i bardziej im „towarzyszyć” niż formować. Pojawiła się w świecie zachodnim obawa, że głoszenie Ewangelii z intencją nawrócenia słuchacza, dążenie do tego by porzucił drogę obcą Ewangelii, może być uważane za próbę narzucania „swoich” poglądów i gwałt na sumieniu. W kazaniach i homiliach kaznodzieje często starają się więc dobierać słowa miło brzmiące dla ucha, nie powodujące u słuchających wstrząsów psychicznych, a już na pewno metafizycznych. W efekcie otrzymujemy przepowiadanie „lajtowe”, mocno psychologizujące, mówiące często o wszystkim i o niczym. Gdy tymczasem wgłębiamy się w lekturę Ewangelii, gdy obserwujmy chociażby świętego Pawła zauważamy jedno — mamy tam język często nie przebierający w słowach, ale nikt z ówczesnych słuchaczy nie powiedział, że to język nienawiści; dziś owszem zapewne taki zarzut Apostola narodów by spotkał.
Popatrzmy na Pana wyrzucającego przekupniów ze świątyni. Jego gniew nie jest skierowany przeciw nim, lecz przeciw temu co robią, a powodowany jest troską o świętość Domu Bożego, dlatego że jest to właśnie Dom Boży. Chodzi mu nade wszystko o cześć należną Bogu; ten gniew popycha Pana Jezusa do radykalnych zachowań. Sprawia też wrażenie jakby Mu nie zależało na tym, że ludzie się zrażą do Niego. A może uczynił to ze względu na nas, byśmy byli uczuleni na punkcie ochrony honoru i czci majestatu Bożego? Święty gniew nie powinien być obcy apostołom Pana. Pamiętacie homilię św. Jana Pawła z Kielc? Widzimy tam papieża zagniewanego i wzburzonego. Czym ten gniew jest powodowany jeśli nie troską o Bożą chwalę i Boży lad w człowieku, a tym samym o człowieka jako takiego i o jego zbawienie? Nie o dobre samopoczucie i psychiczny komfort człowieka ale o zbawienie. Oczywiście Pan Jezus nie nadużywa tego środka, nie nadużywał go też Jan Paweł II, ale pamiętamy jego święty gniew gdy groził sycylijskiej mafii potępieniem wiecznym i gdy wzburzony upominał sandinistowskiego ministra-mnicha na lotnisku w Managui, a potem prowokatorów na mszy świętej. Tyle się mówi o prawach człowieka, że aż się prosi zapytać: a co z prawami Boga do czci i naszego posłuszeństwa? Kto dziś mówi o tym, że to On jest naszym Stwórcą i Panem i to On dyktuje warunki a nie uzgadnia z nami i że to Jemu winniśmy cześć i uległość, a ponad naszymi „prawami” i naszym „sumieniem” stoi On ze swoim Prawem? Pan Jezus nie unika jednoznaczności: „kto uwierzy i ochrzci się będzie zbawiony, kto nie uwierzy będzie potępiony”, „czyż ci na których zwaliła się wieża i zabiła ich było większymi grzesznikami niż inni? Lecz jeśli się nie nawrócicie, wszyscy podobnie zginiecie”, „jeśli wasza sprawiedliwość nie będzie większa niż uczonych w Piśmie, nie wejdziecie do królestwa Bożego”. Czy unikając jak ognia w przepowiadaniu tzw. „trudnych” kwestii wypowiadanych przez naszego Pana na pewno przysłużylibyśmy się zbawieniu dusz? A nasze świątynie? Czy służą wyłącznie czci Bożej? Czy nie pozwala się zbyt pochopnie na rzeczy nie licujące z powagą i czcią miejsca kultu? Skąd potem zdziwienie, że ludzie tracą wrażliwość na sacrum, że nie widzą różnicy pomiędzy świątynią a salą zebrań?
Uczmy się, by miłość było czuć w naszych słowach, w przepowiadaniu, w codziennym zachowaniu, uczmy się tego przy tabernakulum, na lekturze duchowej, w rozmyślaniu, nie uczmy się tylko kluczyć, bo to zwyczajnie nie przystoi. Weźmy za przykład pierwszy rozdział listu św. Pawia apostola do Rzymian. Mamy tam jednoznaczne potępienie homoseksualizmu wraz ze wskazaniem jego negatywnych konsekwencji na wieczność. Zielonoświątkowy pastor w Szwecji za cytowanie tych słów poszedł do więzienia. Każdy głosiciel Ewangelii powinien zadawać sobie ciągle pytanie o to, co jest rzeczywistym przejawem miłości do człowieka: mówienie mu prawdy w imię ratowania dla zbawienia, czy utwierdzanie go w grzechu? To znowu pytanie do strażników wiary w Niemczech i nie tylko.
Drugi problem to zniewolenie co do celu i związany z tym przechył w kierunku horyzontalizmu. Buduje się obraz Boga jako wyrozumiałego przyjaciela, i tyle. Czyż Bóg nie jest moim przyjacielem? Ależ jest! Tylko, że na przyjaźń trzeba sobie zasłużyć. Bóg jest ubrany w elegancki garnitur świętości, jeśli zbliżę się do niego w łachmanach grzechu i uznam, że to wszystko na co mnie stać, czy na pewno zechce wówczas ze mną przestawać? Bóg jest Miłością, a kto kocha stawia wymagania. Kto ci zawsze mówi, że jesteś OK., temu na pewno zależy nie na tobie ale na taniej popularności, albo na tym by cię przerobić na byle co. Bóg jest prawodawcą. To on dyktuje warunki nie podlegające negocjacji, ponieważ „to mówi Pan”, i „tak mówi Pan”. Jego przykazania to nie propozycje tylko właśnie przykazania. Bóg nam niczego nie jest winien, niczego od nas nie oczekuje poza naszą miłością. Bóg nie jest demokratą, jest Panem! I tu mamy pewien problem. Ma on na imię właśnie — „demokracja”, traktowana dziś jako wartość sama w sobie. Nie kwestionowana także we współczesnym Kościele. Demokracja — wola ludu. A co, jeśli wola ludu staje w poprzek woli Boga? Większość wcale nie musi mieć racji i prawdy również większością głosów się nie ustala. Żyjemy w podwójnej rzeczywistości: Bożej i bezbożnej, zwanej dla niepoznaki laicką i uczymy w niej żyć niejako naraz. Daje to pole do powstawania swoistej schizofrenii. Trudno obracać się równocześnie w świecie wartości ewangelicznych i w świecie wartości laickich, niekiedy nie do pogodzenia ze sobą.
Czy wypada w jednej sytuacji zachować się jak katolik, a w innej swoją katolicką proweniencję ukrywać? Na pewno to jest katolickie? Może katolik żyć wedle praw dwu światów: Ewangelii i jej przeciwieństwa? Przecież to jest zabójcze dla życia duchowego. Uczy postawy i duchowości schizofrenicznej. Czym jest udział osoby wierzącej np. w referendum w sprawie aborcji, a tym bardziej glos na „tak”? Czy nie potrafimy już wychować ludzi do przekonania, że dla nas może istnieć tylko świat Bożych wartości, tak by człowiek był świadomy, że coś czyni, albo czegoś nie czyni ze względu miłość do prawdy i zbawienie wieczne? Tu właśnie jawi się problem wspomnianego horyzontalizmu. Walczymy o pokój, walczymy z nędzą, mówimy o potrzebie pojednania pomiędzy ludźmi, nawet o tym że wiara w tym pomaga. Potrafimy prowadzić różnorakie terapie, poradnie, spotkania integracyjne, też z wiarą na ustach. Ale czy często, zbyt często nie ograniczamy się dziś w Kościele do widzenia spraw tego świata jedynie w perspektywie doczesnej? Czy nie zapomina się o tym najważniejszym — głoszeniu potrzeby nawrócenia jako warunku zbawienia wiecznego? Ten błąd popełniła i chyba popełnia nadal chociażby tzw. teologia wyzwolenia traktująca Ewangelię bardzo instrumentalnie i używająca marksizmu do tłumaczenia rzeczywistości, uważając, że nie zawsze wystarczy modlitwa a niekiedy potrzebny jest granat. Ta teologia niewiele mówi o zbawieniu wiecznym i wcale nie chce uczynić biednych bogatymi, ale wszystkich sprowadzić do ubóstwa jako synonimu równości i sprawiedliwości, co jest oczywistym urojeniem.
W tym kontekście warto wspomnieć jeszcze o jednym. Wiele mówi się dziś o „Kościele ubogich”, o „opcji na rzecz ubogich”, a samo słowo „ubogi” odmienia się przez wszystkie przypadki. Rodzi to proste pytanie: a co z bogatymi? Nie ma dla nich miejsca w Kościele? Mamy im to powiedzieć? A na jakiej podstawie? Wiadomo, że nie każdy biedny to święty i nie każdy bogaty to łobuz. Znacie zapewne wielu ludzi dobrze sytuowanych i równocześnie religijnych, ludzi którzy doszli do swego majątku uczciwą pracą, inwencją, trudem. Zastanawiam się jak oni się czują słysząc nieustanną pochwalę ubóstwa, często mylonego z biedą. Owszem, bogactwo może zasłonić Pana Boga i wówczas lepiej go się pozbyć, jeśli człowiek nie potrafi nim zawiadywać, ale przecież samo w sobie jest nie grzechem tak jak ubóstwo nie jest jedenastym przykazaniem. Pan Jezus w przypowieściach odwoływał się do operacji bankowych i sam chadzał na uczty raczej do ludzi zasobnych. Ubóstwo jest chwalebne jeśli jest świadomym wyborem człowieka, dlatego ludziom, którzy nie chcą w ubóstwie żyć należna jest pomoc w wyjściu z niego, ale to już bardziej rola struktur państwa a Kościół może spełniać jedynie funkcję pomocniczą nie zapominając o swoim celu zasadniczym — głoszeniu zbawienia. Za mało dziś w przekazie Boga Biblii, za dużo o Bogu „modnym”, takim o jakim świat dziś chce słyszeć. Modny bywa w niektórych sektach protestanckich „Jezus zdrowia, sukcesu ekonomicznego i zawodowego, oraz dobrej kondycji psychicznej”. Obyśmy nie ulegli takiemu obrazowi, bo jak już wspominaliśmy, obraz chrześcijaństwa bez niesienia krzyża, także krzyża cierpienia jest obrazem fałszywym.
„Jedni drugich brzemiona noście, a tak wypełnicie Zakon Chrystusowy”. Kościół nie jest samym tylko zbiorem indywiduów, stojących obok siebie. Jest wspólnotą braci i sióstr. Dlatego los doczesny a tym bardziej wieczny tego, który żyje obok mnie nie może mi być obcy. Miłość przynagla do prowadzenia dziel charytatywnych, do wkraczania na pola materialnej nędzy. Ma na tym polu Kościół także w naszych czasach ogromny dorobek niosąc ulgę w cierpieniu również ludziom spoza swojego kręgu. Tym bardziej nie może nam być obcy ich los
wieczny. Uczynki miłosierdzia co do duszy każą nam grzesznych napominać a wątpiącym dobrze radzić. Niestety także do serc katolików wkrada się pokusa indywidualizmu jako wyznacznika pełnej wolności, rozumianej często niestety jako „wolność od”. Indywidualizm prowadzi jednak w stronę radykalnego egoizmu. Liczę się „ja” i „moje”. Moje prawa, także te które sobie wywalczę albo stworzę. Interes bliźniego przestaje się liczyć. Wierność, ofiara, wrażliwość schodzą na dalszy plan. Górę bierze subiektywizm: to co mi przynosi korzyść, choćby i doraźną, jest dobre. To co wymaga wysiłku, wyrzeczenia, ofiary jest złe. (umieszczenie kogoś w hospicjum wymaga ze strony jego bliskich właśnie wysiłku, ofiary, więc jest gorszym rozwiązaniem niż eutanazja. Dlatego na Zachodzie nie buduje się hospicjów). Przykazania Boże też narażają człowieka na wyrzeczenia i utratę wolności, stąd ich odrzucenie. W efekcie prowadzi to tak naprawdę człowieka ku przeraźliwej samotności. Laickie media oczywiście nakręcają tego typu postawy, przerabiając umysły ludzi i prowadząc do umacniania takich postaw. Jeśli nie spotka się to ze skuteczną reakcją rodziny, szkoły i Kościoła za parę lat i u nas może być podobnie. A tymczasem… wieczność czeka.
To jeszcze jeden przyczynek. Słyszymy dziś w nauczaniu katolickim kazania o sądzie, wieczności, karze? Zbędne są dywagacje typu, że to nie Bóg karze, że to w rzeczywistości człowiek sam wybiera swoim życiem. Ważne jest uczulanie na konsekwencje życia z dala od Boga, na jawny sprzeciw wobec Jego woli i odrzucenie jego miłości. Obraz Sądu przedstawiony przez naszego Pana nie jest bajką dla niegrzecznych dzieci, jest przedstawieniem straszliwych, sięgających w wieczność konsekwencji zanegowania Boga, skazania się na wieczność bez Niego, wieczność bez światła i miłości, wieczność samotności i nieugaszonej nigdy, palącej ogniem tęsknoty za miłością i bezdennej rozpaczy w morzu nienawiści. Tak, „wszyscy staniemy kiedyś przed trybunałem Boga”, tak, „straszną jest rzeczą wpaść w ręce Boga żyjącego”, tak, „zapłatą za grzech jest śmierć”, i „cóż pomoże człowiekowi choćby cały świat pozyskał, a na duszy swojej szkodę poniósł?”. Wszyscy stoimy w kolejce do katafalku, a co gorsza, z tej kolejki „biorą” na wyrywki. Czy dzisiaj Kościół uświadamia to ludziom, przygotowuje ich na dobrą śmierć i szczęśliwą wieczność? Jak mówić o śmierci, skoro nawet na pogrzebach wyśpiewuje się skoczne pieśni wielkanocne? Ile kazań o sądzie i piekle słyszeliście w ostatnim roku? Mówi się dziś powszechnie młodzieży o zniewoleniach, opętaniach, i innych niebezpieczeństwach czy raczej pozwalamy by szatan przy pomocy swoich aniołów obecnych na tym świecie pod pozorem troski o wolność, prawa człowieka, pustą, fałszywą dobrocią zdobywał dusze i zatracał je w piekle? Jeśli to zaniedbujemy, to po cóż inne wysiłki? Jaki sens będzie miała każda inna działalność Kościoła, jeśli zaniedbamy to co najważniejsze? ‚”Nie bójcie się tych„ którzy zabijają ciało a duszy zabić nie mogą, bójcie się raczej tego, który i duszę i ciało może zatracić w piekle”.
Nasza Ojczyzna jest w niebie. Ku niej zmierzamy, a gdy jesteśmy ludźmi czystego serca, już w niej niejako jesteśmy. Musimy być ludźmi widzącymi dalej niż horyzont i musimy pomagać innym dostrzec, że na horyzoncie świat się nie kończy. Ale żeby się o tym przekonać człowiek nie może pełzać, bo w tej pozycji widzenie świata jest ograniczone. Człowiek wolny może i powinien fruwać, wzbijać się wysoko na skrzydłach wiary i rozumu, aby ogarnąć wzrokiem serca świat Boży jaki został dla nas przygotowany do zamieszkania, dlatego uczmy się latać, uczmy się nieustannie prawdziwej wolności ku której wyswobodził nas Chrystus. Módlmy się, kontemplujmy, a potem z miłością idźmy do świata z zapalonymi lampami by oświecić drogę pogubionym i podprowadzać ich ku Temu, który był, który jest i który przychodzi — Jezusowi Chrystusowi, jedynemu i prawdziwemu Zbawicielowi świata, możnemu Bogu w Trójcy Osób.
AMEN.
W liturgii decyduje się przyszłość wiary i Kościoła (kazanie ze Mszy św. solennej w piątym dniu warsztatów)
„W sprawowaniu liturgii decyduje się przyszłość wiary i Kościoła”. Te słowa kard. J. Ratzingera wybite zostały na okładce XI tomu „Opera omnia” wydanych przez KUL. Każdy, kto chce poważnie dyskutować o stanie liturgii powinien przynajmniej ten tom przeczytać; przy okazji „zaliczając” jeszcze soborową konstytucję o liturgii i encyklikę Piusa XII „Mediator Dei”. To podstawa, bez zgłębienia której jakakolwiek dyskusja staje się bezsensowna i wręcz niemożliwa. Mówi mi o tym także moje osobiste doświadczenie: nigdy nie udało mi się merytorycznie podyskutować na tematy dotyczące liturgii czy ogólnie kryzysu w Kościele. Próbie podjęcia dyskusji towarzyszyła zazwyczaj ucieczka od tematu, albo obojętność wynikająca często z kompletnej jego nieznajomości i braku zainteresowania, albo też następowało typowe w takich przypadkach odwołanie się do dwu koronnych argumentów: kiedyś było po łacinie, nikt nic nie rozumiał a ksiądz stal tyłem do ludzi. Tyle i nic więcej. Co najwyżej można jeszcze usłyszeć, że jest się „Trydentem”, czyli kimś zasklepionym w sobie, nie idącym z duchem czasu, nie rozumiejącym nowych wyzwań, trochę dziwakiem z pewną domieszką fanatyzmu, takim nieszkodliwym członkiem grupy rekonstrukcyjnej, którego wypada tolerować.
Przy tej okazji wart zauważenia jest jeszcze jeden problem z tym związany, ten mianowicie, jak język potoczny wpływa na postrzeganie rzeczywistości i jak łatwo ją wówczas zafałszować. Mam tu na myśli odniesienie do soboru trydenckiego jako symbolu czegoś co już minęło, jest nieaktualne i nadaje się tylko do muzeum. Z tym kojarzy się i do tego jest używane słowo „Trydent”; taka jest rzeczywistość choćby nie wiem jak próbować ją zaklinać. Łatwo ulec wtedy budowanemu tu i tam poglądowi domagającemu się postępować tak jak gdyby Kościół tak naprawdę zaczął się, albo zaczął się na nowo dopiero po Vaticanum II, a wszystko albo prawic wszystko przed nim było nie tak, albo nie do końca tak jak powinno. Można w ten sposób zakwestionować i zdeprecjonować całe dzieje Kościoła i „zapomnieć” że Sobór Watykański 11 był jedynie XX soborem powszechnym i że nie wolno go rozpatrywać bez odniesienia do soborów poprzednich. Dlatego Benedykt XVI tak mocno podkreślał „hermeneutykę ciągłości”, nie zerwania. Gdybyśmy zakwestionowali całą doktrynę Kościoła i zaczęli na nowo wszystko definiować i ustalać tak jak gdyby wszystko dotąd było nieważne albo niewłaściwe dalibyśmy dowód niebywałej pychy i zadufania w sobie. To samo odnosi się do liturgii.
Motu proprio „Summorum pontificum” papieża Benedykta jest konsekwencją jego wcześniejszego przeświadczenia o konieczności prawdziwego pojednania w Kościele także na polu liturgii i trwania w tym co nazywa hermeneutyką ciągłości. Konsekwencją tego są jego słowa zawarte w motu proprio o dwu formach tego samego rytu. Nie dopuszcza podważania zasadności kultywowania tego co nazywamy dziś formą nadzwyczajną, jak też sprawowania formy nadzwyczajnej w opozycji do formy zwyczajnej. Myślę, że nadeszła już pora, żeby wspólnoty zebrane wokół formy nadzwyczajnej uznano za trwały element na witrażu Kościoła i pozwolono spokojnie egzystować i prowadzić normalne apostolstwo, bo będzie to na pewno z korzyścią dla Kościoła i Bożej sprawy. O blaskach i cieniach tego co na polu liturgii działo się i dzieje w ostatnich pięćdziesięciu latach nie ma potrzeby tu wspominać, znamy je dobrze, przykre jest jedynie to, że do wielu różnych „cieni” się przywyka, albo je bagatelizuje, bądź uważa za coś pozytywnego. Wspomina o tym kard. Ratzinger: „jak się wydaje, niemała część katolickich liturgistów rzeczywiście doszła do wniosku, ze w szesnastowiecznej kontrowersji rację należy przyznać nie Trydentowi lecz Lutrowi Z analogicznym poglądem można się spotkać również w posoborowych dyskusjach o kapłaństwie. /…/ Tylko z tej perspektywy Jako następstwo odejściu od Trydentu, można zrozumieć zaciętość, z jaką zwalcza się możliwość — także po reformie liturgii — odprawiania Mszy według Mszału z 1962 roku. Możliwość ta stanowi najwyraźniejszą i tym samym najtrudniejszą do zniesienia sprzeczność z poglądem, ze sformułowana przez Trydent wiara w Eucharystię utraciła swoją ważność” (J.R. 00 s. 604), przestrzega też że „posługując się zsekularyzowaną egzegezą oraz z gruntu protestancką i zsekularyzowaną hermeneutyką, w Nowym Testamencie nie znajdziemy podstaw naszej wiary oraz, ze w wyniku fragmentaryzacji liturgii, uważanej za akt wspólnot lokalnych, przekreślamy Kościół a wraz z Kościołem wiarę i tajemnicę” (s. 622). Czyż nie uwypukla w tym miejscu Dostojny Autor sedna rzeczywistego i wręcz śmiertelnego zagrożenia samej istoty wiary i racji bytu Kościoła?
Liturgia święta to akt (czyn) Boga. Liturgię stanowi Chrystus, Jego święta Obecność, Jego męka, śmierć i zmartwychwstanie uobecniane, a nie „odgrywane” czy upamiętniane przez kapłana jak w przedstawieniu. Świadomość tego powinna nas porażać ilekroć patrzymy na kapłana kroczącego ku ołtarzowi. To przecież w jego osobie sam Chrystus kieruje się ku Golgocie. W „czynie” Chrystusa bierzemy udział, jesteśmy do niego zaproszeni i wezwani. Przez to jesteśmy też „błogosławieni”, szczęśliwi, jako „wezwani na ucztę godów Baranka”. Bóg zaprasza nas do siebie na całą wieczność, wszystkich razem i każdego z osobna, dlatego w czasie mszy gromadzi nas na Golgocie, gdzie mamy stanąć obok Maryi i umiłowanego ucznia. Owo „stanie” nie może być jednak aktem biernym, nie jest przyglądaniem się konającemu w męczarniach ciała i duszy Zbawicielowi, nie może też być beznamiętnym trwaniem w oczekiwaniu na koniec spektaklu. Maryja przeżywa mękę i cierpi razem z Synem. Wpatruje się w mękę Syna i kontempluje ją, przyswaja ją sobie i czyni jakby swoją, a równocześnie adoruje, mając świadomość, że widzi przed sobą nie tylko syna, ale i Boga-Słowo. Jan patrzy na mękę, którą wcześniej już „widział” w Wieczerniku, a na Golgocie doświadczył realności tego co stało się i było tam antycypowane.
Jesteśmy w podobnej sytuacji, choć już „po drugiej stronie Krzyża”, po Wielkim Piątku i niedzieli Zmartwychwstania. Nasz osobisty i wspólnotowy Wieczernik dzieje się już po Wniebowstąpieniu i po Zesłaniu Ducha Świętego. Ale dokonuje się to samo co dzieje się w Wieczerniku i na Golgocie. Jesteśmy w „swoim” wieczerniku, ale równocześnie z Maryją i Janem pod Krzyżem dokąd w mistyczny sposób przenosi nas święta liturgia. Czyż może być piękniejszy i głębszy akt budowania wspólnoty serc? Gdy zaczynamy w głębinach serca i w ciszy adorować mękę Pana, Jego Ofiarę miłości, gdy widok umierającego Pana przywodzi nam na myśl nasze grzechy jakie tylko On zna — czyż wówczas nie budzi się w nas skrucha, serdeczny żal a równocześnie miłość i dziękczynienie kierowane ku Zbawicielowi wraz ze szczerym postanowieniem przeniesienia tego stanu ducha w naszą codzienność i w nasze relacje z bliźnimi? Jeśli tak jest to wtedy nasz czyn i nasze działanie staje się prawdziwą liturgią i wtedy naprawdę czcimy Boga „w duchu i prawdzie”, a właśnie „takich czcicieli chce mieć Ojciec”. Jeśli nasz dzień naznaczony jest tym co przeżywamy przy ołtarzu, wtedy nasz udział w liturgii jest aktywny. Nasz udział w liturgii nie wtedy jest aktywny, gdy dużo mówimy, gdy jest ruch, hałas i gdy „coś się dzieje”. Oczywiście że udział zewnętrzny jest też ważny, ale równie ważne a nawet ważniejsze jest to byśmy nie zatracali proporcji nie poprzestawali, jak to niestety się dzieje, jedynie na zewnętrznej akcji, chwilowym przeżyciu, które szybko przemija i nie ma większego przełożenia na codzienność. Niestety, oduczono ludzi umiejętności adoracji i poczucia potrzeby adoracji. Gdy zaserwuje się we mszy świętej w formie zwyczajnej dłuższą chwilę milczenia, łatwo zauważyć, jak wielu, zbyt wielu ludzi nie wie co w tym czasie z sobą zrobić i chętnie przyjmuje zapełnienie tej „luki” czymkolwiek. Uzasadnione staje się pytanie o to co jest istotniejsze: rozumienie werbalne i akcja werbalna nie pobudzające do głębszej refleksji, czy rozumienie tego co najogólniej nazwiemy Sensem, gdzie słowo musi być używane z umiarem. Uważam, że dla formy zwyczajnej jest to temat do przepracowania. Strefy milczenia tak zalecane przez konstytucję o liturgii i wprowadzane przez Benedykta XVI są ciągle „strefami niezrozumienia”.
W akcie liturgicznym dziejącym się na ołtarzu nie jesteśmy osamotnieni. Jesteśmy tam obecni także jako wspólnota, cząstka Mistycznego Ciała Chrystusa. Nasze akty kontemplacji i adoracji łączą się z podobnymi aktami tych, którzy są obecni obok nas i stają się przez to aktem Kościoła budującym prawdziwą wspólnotę serc, rodzinę dzieci Bożych, posłaną aby „głosić dzieła potęgi Tego, który wezwał nas z ciemności do swojego przedziwnego światła”. Zewnętrzne braterstwo, wzajemna miłość, życzliwość i solidarność powinny być owocem tego wewnętrznego zjednoczenia modlących się. W przeciwnym wypadku będziemy mieli do czynienia z pustym rytualizmem, czymś w rodzaju radosnego zebrania, które po zwerbalizowaniu pewnych deklaracji rozejdzie się na powrót do swej ulubionej anonimowości. Pozostaje potok słów-kluczy z którymi katolicy zwracają się do całego niemal świata nadając im często, świadomie czy nie, czysto laickie znaczenie. Na ten wewnętrzny aspekt liturgii zwraca nam uwagę kard. Ratzinger: „liturgia nie jest tylko spotkaniem grupy ludzi, która niejako sama sobie organizuje swą uroczystość, a zatem sama siebie fetuje. Uczestnicząc w Jezusie Chrystusie, który staje przed Ojcem, zawsze stoimy również we wszechświatowej wspólnocie całego Kościoła, a także w communio sanctorum, we wspólnocie wszystkich świętych. Tak, jest to poniekąd liturgia nieba — wielka liturgia otwartego nieba, które pozwala się nam przyłączyć do anielskiego chóru adoracji. Właśnie dlatego prefacja kończy się tymi słowami: śpiewamy z chórami serafinów i cherubinów. I wiemy, ze nie jesteśmy sami, ze śpiewamy do wtóru, ze granica między niebem i ziemią rzeczywiście zostaje otwarta”.
Jakże ważne jest więc „wychowanie liturgiczne”, zaznajamianie się z nauczaniem Kościoła w tym względzie, z istotą liturgii, aby przystępować do świętej góry Syjon czyli do ołtarza z należytą czcią i usposobieniem. Ważne jest też podkreślanie trynitarnego charakteru liturgii, w której oddajemy cześć Ojcu przez Syna w Duchu Świętym. Głębokiego rozumienia świętych obrzędów domaga się konstytucja o liturgii nie tylko od świeckich, których udział ma być „świadomy pobożny i czynny” (p. 48), ale też od tych, którzy ją będą sprawować, by umieli całą duszą w niej uczestniczyć „zachowując przepisy liturgiczne” (p. 17). Liturgia święta domaga się nie tylko godnego wewnętrznego uczestnictwa, ale też godnej oprawy. Jej świętość każe pytać o poszanowanie szat liturgicznych, czystość obrusów i bielizny, estetykę i godność miejsca. Wola Soboru uznającego śpiew gregoriański za śpiew własny liturgii rzymskiej, który powinien zajmować pierwsze miejsce wśród innych równorzędnych rodzajów śpiewu(p.ll6) pozostaje, jak na razie jedynie pobożnym życzeniem i wyzwaniem wobec Kościoła naszych czasów.
Jak się Kościół modli tak wierzy, i można powiedzieć, jak wierzy tak się modli. A jak się modli? Wystarczy przebyć nieco drogi po krajach Europy, zajrzeć do kościołów w naszej Ojczyźnie i głębiej zrozumiemy dlaczego Benedykt XVI a teraz kard. Sarah mówią o banalizacji liturgii i o potrzebie „reformy reformy” i dlaczego spotyka się to z tak wielkim, by nie powiedzieć zaciętym oporem i niezrozumieniem. Dla wielu „dobrze jest jak jest(?)”. Cóż możemy zrobić? Być pokornym świadkiem Prawdy, modlić się, niepokoić swoją wiarą, prowokować do tego by inni stawiali sobie pytania o nasz taki a nie inny styl bycia i o źródła z którego on wynika. Zasiane ziarno nie od razu musi wykiełkować, bądźcie cierpliwi. Troska o zbawienie dusz ma być zawsze naszą największą troską, bo jest troską Zbawiciela, jest troską Trójcy Świętej. Liturgia musi objawiać tę troskę Boga i wskazywać drogę i środki do jej zaspokojenia oraz dawać to co ma najcenniejszego: świętą obecność Boga i Jego Ciało dane za życie świata i zmartwychwstałe, aby ludzie je pożywali, a pożywając życie mieli i mieli je w obfitości — na wieczność.
Kard. Ratzinger: „Ostatnia Wieczerza Jezusa jest wprawdzie podstawą wszelkiej chrześcijańskiej liturgii, lecz nie jest jeszcze żadną chrześcijańską liturgią. /…/ Chrześcijańska Eucharystia, jako taka, nie jest ponawianiem Ostatniej Wieczerzy, która tez jako dokładnie taka sama nie była powtarzalna. /…/ Pascha jest świętem jednorazowym w roku związanym z kalendarzem księżycowym. Eucharystia, przeciwnie, była obchodzona co ty dzień. /…/ Eucharystyczne działania były wyodrębnione z kontekstu Paschy i otrzymały jako swój nowy kontekst dzień Pański. /…/ Dzień Zmartwychwstania jest wewnętrznym terenem Eucharystii. /…/ Ani apostołowie ani ich następcy nie «tworzyli» chrześcijańskiej liturgii; rosła ona organicznie przez odczytywanie judaistycznego dziedzictwa, które natychmiast znajdowało wyraz w określonej formie. Były przy tym oczyszczane modlitewne doświadczenia poszczególnej wspólnoty, które w sposób naturalny tkwiły w podstawowej formie jednego Kościoła, w którym stopniowo rozwijały się partykularne formy wielkich kościelnych przestrzeni. W tym sensie nigdy nie było dowolności w sprawowaniu liturgii przez poszczególną wspólnotę lub poszczególnego liturga”.
We gave this world too willingly to the forces of the anti-Gospel (sermon from the Solemn Mass on the third day of the workshops)
In the name of the Father, and of the Son and of the Holy Spirit. Amen.
Let me begin with the confession of Jim Caviezel, the actor in the role of our Lord in the film „Passion” by M. Gibson. It appeared a few months ago on the internet. Let’s listen to the actor’s words to American youth, and indirectly also to us:
„The name Saul means great one. The name Paul means little one. By making this film, I learned that by changing one little, one tiny letter, we can become great in the eyes of God. It requires us to be little, if we wish to be great. This is the way of the saints. / … / Some of us have adopted false Christianity, where everything is based only on cheerful conversations. There was a lot of pain and suffering there. Your path will not be different. So embrace your cross and follow your goal. I want you to leave this pagan world. I want you to have the courage to go to this pagan world and express your faith in public without shame. The world needs proud warriors! Warriors like Saint Paul and Luke — who will risk his name and reputation to bring faith and love to the whole world. God calls each one of us to do great things. But how often we fail, rejecting it as some mental blur. The time has come for our generation to accept this call. /…/ but first you have to begin prayer, studying and meditation on the Holy Scriptures. And take the holy sacraments seriously. Our culture is now in decline. We are people in danger of succumbing to excesses. This entire world is immersed in sin. And there, in the silence of my heart, God calls to us. And how often we ignore him. We ignore this sweet call. / … / Indifference is the greatest sin of the 20th century. It is also the hardest sin of the 21st century. We must break this indifference. This destructive tolerance of evil. Only our faith in the wisdom of Christ can save us. But for this you need warriors ready to risk their reputation, their names and even their own lives to stand on the side of the truth. Cut yourself off from this broken generation. Be saints. You were not created to adapt yourselves. You were born to stand out. In our country we are happy only when we do what others do. Now we all have a free choice regardless of the consequences. Do you really think that this is true freedom. / … / Every generation of America must know that freedom is not about doing what you want. But doing the right things. This is the freedom I wish you. Freedom from sin, freedom from weakness, freedom from the enslavement that causes sin. This is a freedom for which to die. / … / We must all fight for real freedom. / … / Everyone will die, but not everyone lives real. We must live with God! And with the Holy Spirit as your shield and with Christ as your sword. Join Saint Michael the Archangel and all the Angels and send Lucifer and his minions back to where they belong.”
Listening to these words full of fire, I recall the words of Cardinal Ratzinger from the Way of the Cross in the Coliseum. It was only a few days before the death of St. John Paul II. He then spoke at station VII about Christianity, which has „grown weary of faith, has abandoned the Lord: the great ideologies, and the banal existence of those who, no longer believing in anything, /…/ have built a new and worse paganism.” At station IX, the future Pope continued: „Lord, your Church often seems like a boat about to sink, a boat taking in water on every side. In your field we see more weeds than wheat. The soiled garments and face of your Church throw us into confusion. Yet it is we ourselves who have soiled them!” What happened to the Church, the Bride of the Lamb? Where is the passion of faith coming from the words of the actor mentioned yesterday? Where are the ardent preachers calling things by their names without grunting and lofty words? What happened to Europe, Europe created by the martyrs of the first centuries of Christianity, what was reminded in Włocławek by St. Pope John Paul II. Or maybe this is the wrong question? Maybe it should rather be: „What have we done with Europe?” Or „What have we allowed to do with Europe?”. Without the Church, there would be no Europe as we know it, or rather as we knew it. And there will be neither Christian Europe nor Christian Poland, if all of us do not revive the passion of faith, making a sign of opposition of us, forbidding us to deal with the world’s nobles and apostles of neopaganism, cherishing them and accepting in the salon. „Do not be unequally yoked with unbelievers…”, „What accord has Christ with Belial?”
Today’s Europe from the religious side in no way resembles the Europe of the era of cathedrals, nay, in no way resembles even Europe of the 50s of the last century. The epoch of „Enlightenment” („Age of Light”), named so as to oppose a „dark” period, supposedly the Middle Ages, gave rise to organized attempts to eliminate religion as an obstacle to true human freedom; this was particularly true of the Catholic Church. A man freed from the shackles of religion was to create a „new wonderful world.” These attempts to eliminate religion and build paradise on earth once again took on a violent and bloody character, to mention only the French, October or Spanish revolution. There was an ideological struggle alongside. The Holy See repeatedly exposed the activities of Freemasonry, indicating its true goals and methods of action, which was and is to replace the revealed religion by its natural form, without dogmas and without Christ the Savior. This type of action was also taken by influencing the doctrine from within the Church, which was unmasked directly by the encyclical of S. Pius X „Pascendi Dominici Gregis”.
In spite of this, the Church, in its struggle against hostile ideologies, remained strong both thanks to the decisive attitude of successive popes and bishops, and to the devoted work of clergy and lay Catholics. Quite a sudden change occurred immediately after the Council, and after the student revolt of May ‘68 that took place among the youth of Western Europe, and questioned the current norms of behavior, customs and values of Western societies. It is not the right time or place to deal with the causes of this revolt, whether it was spontaneous, whether directed and prepared. It is important for us that people formed on the ideals of this revolt rule Europe today, or rather the entire area of the Euro-Atlantic zone. They are trying once again, this time with peaceful methods, to accomplish the dream of building a paradise — here on earth and without God, without the Decalogue, without all that what was poured into the bloodstream of Europe by the Gospel, and what was decided to radically challenge. Before our eyes, a superstate is being built, whose principle is to be a lack of principles, and the Decalogue is to replace a kind of anti-decalogue, promoting moral anarchy and promiscuity in all its varieties. This lawlessness became the law of a man freed from the commandments and norms of a non-existent God. The mass propaganda of pornography, contraceptives, unlimited liberty and everything: abortion, euthanasia, divorce and even sex change at somebody’s own discretion, are today the main „acquisitions” of European civilization. A civilization that suddenly began to hate itself: its culture and its roots. A capture by so-called „swordsmen of the progress” of university chairs, media, parliaments has allowed and allows to shape the desired ways of thinking and the patterns of behavior resulting from it. That’s how „society” was raised. Unimaginable financial reserves were and are being spent on that.
There is but one goal: to destroy Christianity in general and Catholicism in particular, except that if the Church can not be destroyed (and perhaps it does not have to be completely terminated?), it should be transformed, so that his voice would harmonize with the melody of „this world”. In a word, it is necessary to change civilization that grows on Christianity into debris and to build this „new wonderful world” on it. In the world, a man becomes the sole master of his own choices without having to take into account the will of the Creator. Advise Satan „you will be like God” from paradise was accepted by the people of our time as the right recipe for life. Man decides for good and evil. It is necessary to ask: What about God’s law for the world he created? Does anyone think that sooner or later He will not claim this law? The basic question is: is it right to engage in any dialogue with the advocates of this lawlessness, playing with marked cards and having impure intentions and a clearly defined goal? What about our virtue of prudence?
The question we have to pose now is simple: where was (and where is it now) the Church and the forces associated with it? What was done to defend the law and honor of God? Can we talk about the strong opposition of the Catholic community, as it was in the times of Blessed Pius IX? Unfortunately, none of these things. Many Catholic environments, including the university, became feverish in May ‘68 and could be carried away by the trend of contesting everything, often only for the very contestation. It was possible to feel the powerful influence of Marxism also on the sphere of theology. In the second half of the 1960s the Netherlands became an audience of a powerful disciplinary disorder and a conflict with the Holy See. This was caused by the questioning of many basic dogmatic truths by the Dutch Catechism, issued against the will of the Holy See. Internal divisions, a departure from Catholic orthodoxy, meant that during the life of almost one generation only pathetic leftovers remained of the once resilient and vital community. This disciplinary and doctrinal confusion has led to a sharp decline in religious practices, moral confusion and, as a result, to the launch of violent secularization processes. Like neighboring Belgium. And what about Germany? One of the authors notes that „until the early 1960s, the Church in West Germany was socially accepted, morally and politically reliable and effective” (R. Staffin, Church, sail to the depths, Tarnów 2007, p. 24). Since the mid-1960s there has been an increase in negative processes, participation in the Mass began to lose its significance, there was a loosening of ties with tradition, distancing itself from the Church, progressive pluralism and individualism in religious matters, selectivity of faith. The author adds that in other European countries situation was similar, or even worse, which means that „Europe becomes a continent of empty churches” (ibidem). I am talking about this to remind of what happened at the beginning of the present cataclysm — as it is not a crisis anymore.
The today’s situation is not better and probably worse and progressing. The recent example is the rapidly laicizing Portugal, the country of Fatima; and Ireland, the homeland of the Hiberno-Scottish monks, who were evangelizing once the pagan Europe. Today, societies considered until recent times as Catholic ones vote for en masse abortion on demand, same-sex marriages, have nothing against euthanasia, etc. 16.2% of German Catholics profess faith in a personal God, but shepherds of the German Church seem not to care this „detail”. They agree en masse to give Holy Communion living in a non-sacramental relationships, 2/3 of them support Holy Communion to Protestants, without requiring a „detail” such as Holy Confession. Vice-President of the German Episcopate Conference says that it is time to start a discussion about blessings of same-sex relationships, and the Central Committee of the German Catholics supports it strongly. This is the actual „spring” of the Church! Let’s get down to earth! We are conducting a dialogue with all and about all, and we do not even notice how it turns into this Paul’s „idle tale”, and meanwhile a boy in Berlin looking at the cross asks a friend who this INRI is and why he hangs on the cross! Souls perisch !!! Does anyone care? Doe a view of a bulldozer ruining a neo-Gothic temple in France, where the denunciation of the truth about abortion is threatened with draconian punishments, move anybody yet??! We can get used to everything.
The current situation is a painful drama and the attitude of those who belittle it or try to overlook it, and those who can deprecate anybody mentioning it or „honor” them with irritation or invectives, or disrespect, can only amaze. One can tell oneself and others that these are inevitable processes, a post-industrial society, inevitable social processes, a change in mentality, etc. Is this, however, a full answer? Or maybe too easily and too quickly, I would even like to say: willingly, we gave this world to the forces of the „anti-gospel” and „anti-church” which were already observed in 1976 by then Cardinal Wojtyla? Did anyone care about the words of the pained Bl. Paul VI about the Satanic smell that has penetrated the Church of God? No, there are too many of those by whom the Church ceases to be seen as a „sign of opposition”, as the „salt of the earth” and the „light of the world”. The opposition to Bl. Paul VI for „Humanae vitae” was eager and en masse. And today, how strong an opportunism, neo-language, the language of this world and attempts to name sin differently, its dilution through constant justification and psychologisation is? The dictatorship of relativism, Benedict XVI warned us so much about, unfortunately, seems to triumph. Is this how we want to save the world? Have we not started to fear the world more than God? Will not the strict Judge ask the shepherds, where their herd went, and why did they think that it was not worth collecting, enlarging or defending? Indeed, it is more convenient to „dialogue” than to preach, to nod than to make demands, to smile at everyone than to frown when it is needed? It is easier to enter into the world of illusion and, by copying the vision of the „open Church”, position yourself in opposition to the Church supposedly „closed”, closed in itself, fanatical and timid, which supposedly was the Church of the previous era. If the Church of the previous era was just a frightened ship flowing down the stormy waves, what is the Church now: a sinking boat taking water in, as Pope Benedict sees it, or a frigid frigate wandering in calm waters, as advocates of the „open” Church want? It is easier and more convenient to stick ideologized visions instead of standing in truth. Or maybe it is the Church of our time which has become timid and polite; do not you get this impression? Did we go out to the world through the „open” gates of the Church and change it according to Christ, or did the world flood us with its dirt, here and there eagerly received?
Let’s not reform the church in the way of Luther and let us not glorify him, because he does not deserve it! We have unprincipled models of reformers — it is a Poverello from Assisi, or Dominic Guzman and Ignatius of Loyola. They are waiting today for their faithful followers, simple and unambiguous and therefore convincing in their testimony. We can not become them, but we can try to be like them. Each of them is a knight in his own way — a defender of God’s honor. In the case of God, the knight does not accept compromises, because there is no place for them. Yes — and I will say it again — we need to restore the ethos of the knight of Christ in the Church. Yes, Christ the Lord was not a pacifist! He brought the sword to the world! He dismissed a son with his father and a daughter-in-law with her mother-in-law, brought a ferment against the background of himself. He demands total devotion and intransigence, until hatred of the world. So why do the praises of the world do not worry us anymore? They are not a sign of its reconciliation with Christ. So what do they mean?
© Copyright - Ars Celebrandi - Wordpress Theme by Kriesi