„W spra­wo­wa­niu litur­gii decy­du­je się przy­szłość wia­ry i Kościo­ła”. Te sło­wa kard. J. Rat­zin­ge­ra wybi­te zosta­ły na okład­ce XI tomu „Ope­ra omnia” wyda­nych przez KUL. Każ­dy, kto chce poważ­nie dys­ku­to­wać o sta­nie litur­gii powi­nien przy­naj­mniej ten tom prze­czy­tać; przy oka­zji „zali­cza­jąc” jesz­cze sobo­ro­wą kon­sty­tu­cję o litur­gii i ency­kli­kę Piu­sa XII „Media­tor Dei”. To pod­sta­wa, bez zgłę­bie­nia któ­rej jaka­kol­wiek dys­ku­sja sta­je się bez­sen­sow­na i wręcz nie­moż­li­wa. Mówi mi o tym tak­że moje oso­bi­ste doświad­cze­nie: nigdy nie uda­ło mi się mery­to­rycz­nie pody­sku­to­wać na tema­ty doty­czą­ce litur­gii czy ogól­nie kry­zy­su w Koście­le. Pró­bie pod­ję­cia dys­ku­sji towa­rzy­szy­ła zazwy­czaj uciecz­ka od tema­tu, albo obo­jęt­ność wyni­ka­ją­ca czę­sto z kom­plet­nej jego nie­zna­jo­mo­ści i bra­ku zain­te­re­so­wa­nia, albo też nastę­po­wa­ło typo­we w takich przy­pad­kach odwo­ła­nie się do dwu koron­nych argu­men­tów: kie­dyś było po łaci­nie, nikt nic nie rozu­miał a ksiądz stal tyłem do ludzi. Tyle i nic wię­cej. Co naj­wy­żej moż­na jesz­cze usły­szeć, że jest się „Try­den­tem”, czy­li kimś zaskle­pio­nym w sobie, nie idą­cym z duchem cza­su, nie rozu­mie­ją­cym nowych wyzwań, tro­chę dzi­wa­kiem z pew­ną domiesz­ką fana­ty­zmu, takim nie­szko­dli­wym człon­kiem gru­py rekon­struk­cyj­nej, któ­re­go wypa­da tole­ro­wać.
Przy tej oka­zji wart zauwa­że­nia jest jesz­cze jeden pro­blem z tym zwią­za­ny, ten mia­no­wi­cie, jak język potocz­ny wpły­wa na postrze­ga­nie rze­czy­wi­sto­ści i jak łatwo ją wów­czas zafał­szo­wać. Mam tu na myśli odnie­sie­nie do sobo­ru try­denc­kie­go jako sym­bo­lu cze­goś co już minę­ło, jest nie­ak­tu­al­ne i nada­je się tyl­ko do muzeum. Z tym koja­rzy się i do tego jest uży­wa­ne sło­wo „Try­dent”; taka jest rze­czy­wi­stość choć­by nie wiem jak pró­bo­wać ją zakli­nać. Łatwo ulec wte­dy budo­wa­ne­mu tu i tam poglą­do­wi doma­ga­ją­ce­mu się postę­po­wać tak jak gdy­by Kościół tak napraw­dę zaczął się, albo zaczął się na nowo dopie­ro po Vati­ca­num II, a wszyst­ko albo pra­wic wszyst­ko przed nim było nie tak, albo nie do koń­ca tak jak powin­no. Moż­na w ten spo­sób zakwe­stio­no­wać i zde­pre­cjo­no­wać całe dzie­je Kościo­ła i „zapo­mnieć” że Sobór Waty­kań­ski 11 był jedy­nie XX sobo­rem powszech­nym i że nie wol­no go roz­pa­try­wać bez odnie­sie­nia do sobo­rów poprzed­nich. Dla­te­go Bene­dykt XVI tak moc­no pod­kre­ślał „her­me­neu­ty­kę cią­gło­ści”, nie zerwa­nia. Gdy­by­śmy zakwe­stio­no­wa­li całą dok­try­nę Kościo­ła i zaczę­li na nowo wszyst­ko defi­nio­wać i usta­lać tak jak gdy­by wszyst­ko dotąd było nie­waż­ne albo nie­wła­ści­we dali­by­śmy dowód nie­by­wa­łej pychy i zadu­fa­nia w sobie. To samo odno­si się do litur­gii.
Motu pro­prio „Sum­mo­rum pon­ti­fi­cum” papie­ża Bene­dyk­ta jest kon­se­kwen­cją jego wcze­śniej­sze­go prze­świad­cze­nia o koniecz­no­ści praw­dzi­we­go pojed­na­nia w Koście­le tak­że na polu litur­gii i trwa­nia w tym co nazy­wa her­me­neu­ty­ką cią­gło­ści. Kon­se­kwen­cją tego są jego sło­wa zawar­te w motu pro­prio o dwu for­mach tego same­go rytu. Nie dopusz­cza pod­wa­ża­nia zasad­no­ści kul­ty­wo­wa­nia tego co nazy­wa­my dziś for­mą nad­zwy­czaj­ną, jak też spra­wo­wa­nia for­my nad­zwy­czaj­nej w opo­zy­cji do for­my zwy­czaj­nej. Myślę, że nade­szła już pora, żeby wspól­no­ty zebra­ne wokół for­my nad­zwy­czaj­nej uzna­no za trwa­ły ele­ment na witra­żu Kościo­ła i pozwo­lo­no spo­koj­nie egzy­sto­wać i pro­wa­dzić nor­mal­ne apo­stol­stwo, bo będzie to na pew­no z korzy­ścią dla Kościo­ła i Bożej spra­wy. O bla­skach i cie­niach tego co na polu litur­gii dzia­ło się i dzie­je w ostat­nich pięć­dzie­się­ciu latach nie ma potrze­by tu wspo­mi­nać, zna­my je dobrze, przy­kre jest jedy­nie to, że do wie­lu róż­nych „cie­ni” się przy­wy­ka, albo je baga­te­li­zu­je, bądź uwa­ża za coś pozy­tyw­ne­go. Wspo­mi­na o tym kard. Rat­zin­ger: „jak się wyda­je, nie­ma­ła część kato­lic­kich litur­gi­stów rze­czy­wi­ście doszła do wnio­sku, ze w szes­na­sto­wiecz­nej kon­tro­wer­sji rację nale­ży przy­znać nie Try­den­to­wi lecz Lutro­wi Z ana­lo­gicz­nym poglą­dem moż­na się spo­tkać rów­nież w poso­bo­ro­wych dys­ku­sjach o kapłań­stwie. /…/ Tyl­ko z tej per­spek­ty­wy Jako następ­stwo odej­ściu od Try­den­tu, moż­na zro­zu­mieć zacię­tość, z jaką zwal­cza się moż­li­wość — tak­że po refor­mie litur­gii — odpra­wia­nia Mszy według Msza­łu z 1962 roku. Moż­li­wość ta sta­no­wi naj­wy­raź­niej­szą i tym samym naj­trud­niej­szą do znie­sie­nia sprzecz­ność z poglą­dem, ze sfor­mu­ło­wa­na przez Try­dent wia­ra w Eucha­ry­stię utra­ci­ła swo­ją waż­ność” (J.R. 00 s. 604), prze­strze­ga też że „posłu­gu­jąc się zse­ku­la­ry­zo­wa­ną egze­ge­zą oraz z grun­tu pro­te­stanc­ką i zse­ku­la­ry­zo­wa­ną her­me­neu­ty­ką, w Nowym Testa­men­cie nie znaj­dzie­my pod­staw naszej wia­ry oraz, ze w wyni­ku frag­men­ta­ry­za­cji litur­gii, uwa­ża­nej za akt wspól­not lokal­nych, prze­kre­śla­my Kościół a wraz z Kościo­łem wia­rę i tajem­ni­cę” (s. 622). Czyż nie uwy­pu­kla w tym miej­scu Dostoj­ny Autor sed­na rze­czy­wi­ste­go i wręcz śmier­tel­ne­go zagro­że­nia samej isto­ty wia­ry i racji bytu Kościo­ła?
Litur­gia świę­ta to akt (czyn) Boga. Litur­gię sta­no­wi Chry­stus, Jego świę­ta Obec­ność, Jego męka, śmierć i zmar­twych­wsta­nie uobec­nia­ne, a nie „odgry­wa­ne” czy upa­mięt­nia­ne przez kapła­na jak w przed­sta­wie­niu. Świa­do­mość tego powin­na nas pora­żać ile­kroć patrzy­my na kapła­na kro­czą­ce­go ku ołta­rzo­wi. To prze­cież w jego oso­bie sam Chry­stus kie­ru­je się ku Gol­go­cie. W „czy­nie” Chry­stu­sa bie­rze­my udział, jeste­śmy do nie­go zapro­sze­ni i wezwa­ni. Przez to jeste­śmy też „bło­go­sła­wie­ni”, szczę­śli­wi, jako „wezwa­ni na ucztę godów Baran­ka”. Bóg zapra­sza nas do sie­bie na całą wiecz­ność, wszyst­kich razem i każ­de­go z osob­na, dla­te­go w cza­sie mszy gro­ma­dzi nas na Gol­go­cie, gdzie mamy sta­nąć obok Maryi i umi­ło­wa­ne­go ucznia. Owo „sta­nie” nie może być jed­nak aktem bier­nym, nie jest przy­glą­da­niem się kona­ją­ce­mu w męczar­niach cia­ła i duszy Zba­wi­cie­lo­wi, nie może też być bez­na­mięt­nym trwa­niem w ocze­ki­wa­niu na koniec spek­ta­klu. Mary­ja prze­ży­wa mękę i cier­pi razem z Synem. Wpa­tru­je się w mękę Syna i kon­tem­plu­je ją, przy­swa­ja ją sobie i czy­ni jak­by swo­ją, a rów­no­cze­śnie ado­ru­je, mając świa­do­mość, że widzi przed sobą nie tyl­ko syna, ale i Boga-Sło­wo. Jan patrzy na mękę, któ­rą wcze­śniej już „widział” w Wie­czer­ni­ku, a na Gol­go­cie doświad­czył real­no­ści tego co sta­ło się i było tam anty­cy­po­wa­ne.
Jeste­śmy w podob­nej sytu­acji, choć już „po dru­giej stro­nie Krzy­ża”, po Wiel­kim Piąt­ku i nie­dzie­li Zmar­twych­wsta­nia. Nasz oso­bi­sty i wspól­no­to­wy Wie­czer­nik dzie­je się już po Wnie­bo­wstą­pie­niu i po Zesła­niu Ducha Świę­te­go. Ale doko­nu­je się to samo co dzie­je się w Wie­czer­ni­ku i na Gol­go­cie. Jeste­śmy w „swo­im” wie­czer­ni­ku, ale rów­no­cze­śnie z Mary­ją i Janem pod Krzy­żem dokąd w mistycz­ny spo­sób prze­no­si nas świę­ta litur­gia. Czyż może być pięk­niej­szy i głęb­szy akt budo­wa­nia wspól­no­ty serc? Gdy zaczy­na­my w głę­bi­nach ser­ca i w ciszy ado­ro­wać mękę Pana, Jego Ofia­rę miło­ści, gdy widok umie­ra­ją­ce­go Pana przy­wo­dzi nam na myśl nasze grze­chy jakie tyl­ko On zna — czyż wów­czas nie budzi się w nas skru­cha, ser­decz­ny żal a rów­no­cze­śnie miłość i dzięk­czy­nie­nie kie­ro­wa­ne ku Zba­wi­cie­lo­wi wraz ze szcze­rym posta­no­wie­niem prze­nie­sie­nia tego sta­nu ducha w naszą codzien­ność i w nasze rela­cje z bliź­ni­mi? Jeśli tak jest to wte­dy nasz czyn i nasze dzia­ła­nie sta­je się praw­dzi­wą litur­gią i wte­dy napraw­dę czci­my Boga „w duchu i praw­dzie”, a wła­śnie „takich czci­cie­li chce mieć Ojciec”. Jeśli nasz dzień nazna­czo­ny jest tym co prze­ży­wa­my przy ołta­rzu, wte­dy nasz udział w litur­gii jest aktyw­ny. Nasz udział w litur­gii nie wte­dy jest aktyw­ny, gdy dużo mówi­my, gdy jest ruch, hałas i gdy „coś się dzie­je”. Oczy­wi­ście że udział zewnętrz­ny jest też waż­ny, ale rów­nie waż­ne a nawet waż­niej­sze jest to byśmy nie zatra­ca­li pro­por­cji nie poprze­sta­wa­li, jak to nie­ste­ty się dzie­je, jedy­nie na zewnętrz­nej akcji, chwi­lo­wym prze­ży­ciu, któ­re szyb­ko prze­mi­ja i nie ma więk­sze­go prze­ło­że­nia na codzien­ność. Nie­ste­ty, oduczo­no ludzi umie­jęt­no­ści ado­ra­cji i poczu­cia potrze­by ado­ra­cji. Gdy zaser­wu­je się we mszy świę­tej w for­mie zwy­czaj­nej dłuż­szą chwi­lę mil­cze­nia, łatwo zauwa­żyć, jak wie­lu, zbyt wie­lu ludzi nie wie co w tym cza­sie z sobą zro­bić i chęt­nie przyj­mu­je zapeł­nie­nie tej „luki” czym­kol­wiek. Uza­sad­nio­ne sta­je się pyta­nie o to co jest istot­niej­sze: rozu­mie­nie wer­bal­ne i akcja wer­bal­na nie pobu­dza­ją­ce do głęb­szej reflek­sji, czy rozu­mie­nie tego co naj­ogól­niej nazwie­my Sen­sem, gdzie sło­wo musi być uży­wa­ne z umia­rem. Uwa­żam, że dla for­my zwy­czaj­nej jest to temat do prze­pra­co­wa­nia. Stre­fy mil­cze­nia tak zale­ca­ne przez kon­sty­tu­cję o litur­gii i wpro­wa­dza­ne przez Bene­dyk­ta XVI są cią­gle „stre­fa­mi nie­zro­zu­mie­nia”.
W akcie litur­gicz­nym dzie­ją­cym się na ołta­rzu nie jeste­śmy osa­mot­nie­ni. Jeste­śmy tam obec­ni tak­że jako wspól­no­ta, cząst­ka Mistycz­ne­go Cia­ła Chry­stu­sa. Nasze akty kon­tem­pla­cji i ado­ra­cji łączą się z podob­ny­mi akta­mi tych, któ­rzy są obec­ni obok nas i sta­ją się przez to aktem Kościo­ła budu­ją­cym praw­dzi­wą wspól­no­tę serc, rodzi­nę dzie­ci Bożych, posła­ną aby „gło­sić dzie­ła potę­gi Tego, któ­ry wezwał nas z ciem­no­ści do swo­je­go prze­dziw­ne­go świa­tła”. Zewnętrz­ne bra­ter­stwo, wza­jem­na miłość, życz­li­wość i soli­dar­ność powin­ny być owo­cem tego wewnętrz­ne­go zjed­no­cze­nia modlą­cych się. W prze­ciw­nym wypad­ku będzie­my mie­li do czy­nie­nia z pustym rytu­ali­zmem, czymś w rodza­ju rado­sne­go zebra­nia, któ­re po zwer­ba­li­zo­wa­niu pew­nych dekla­ra­cji rozej­dzie się na powrót do swej ulu­bio­nej ano­ni­mo­wo­ści. Pozo­sta­je potok słów-klu­czy z któ­ry­mi kato­li­cy zwra­ca­ją się do całe­go nie­mal świa­ta nada­jąc im czę­sto, świa­do­mie czy nie, czy­sto laic­kie zna­cze­nie. Na ten wewnętrz­ny aspekt litur­gii zwra­ca nam uwa­gę kard. Rat­zin­ger: „litur­gia nie jest tyl­ko spo­tka­niem gru­py ludzi, któ­ra nie­ja­ko sama sobie orga­ni­zu­je swą uro­czy­stość, a zatem sama sie­bie fetu­je. Uczest­ni­cząc w Jezu­sie Chry­stu­sie, któ­ry sta­je przed Ojcem, zawsze sto­imy rów­nież we wszech­świa­to­wej wspól­no­cie całe­go Kościo­ła, a tak­że w com­mu­nio sanc­to­rum, we wspól­no­cie wszyst­kich świę­tych. Tak, jest to ponie­kąd litur­gia nie­ba — wiel­ka litur­gia otwar­te­go nie­ba, któ­re pozwa­la się nam przy­łą­czyć do aniel­skie­go chó­ru ado­ra­cji. Wła­śnie dla­te­go pre­fa­cja koń­czy się tymi sło­wa­mi: śpie­wa­my z chó­ra­mi sera­fi­nów i che­ru­bi­nów. I wie­my, ze nie jeste­śmy sami, ze śpie­wa­my do wtó­ru, ze gra­ni­ca mię­dzy nie­bem i zie­mią rze­czy­wi­ście zosta­je otwar­ta”.
Jak­że waż­ne jest więc „wycho­wa­nie litur­gicz­ne”, zazna­ja­mia­nie się z naucza­niem Kościo­ła w tym wzglę­dzie, z isto­tą litur­gii, aby przy­stę­po­wać do świę­tej góry Syjon czy­li do ołta­rza z nale­ży­tą czcią i uspo­so­bie­niem. Waż­ne jest też pod­kre­śla­nie try­ni­tar­ne­go cha­rak­te­ru litur­gii, w któ­rej odda­je­my cześć Ojcu przez Syna w Duchu Świę­tym. Głę­bo­kie­go rozu­mie­nia świę­tych obrzę­dów doma­ga się kon­sty­tu­cja o litur­gii nie tyl­ko od świec­kich, któ­rych udział ma być „świa­do­my poboż­ny i czyn­ny” (p. 48), ale też od tych, któ­rzy ją będą spra­wo­wać, by umie­li całą duszą w niej uczest­ni­czyć „zacho­wu­jąc prze­pi­sy litur­gicz­ne” (p. 17). Litur­gia świę­ta doma­ga się nie tyl­ko god­ne­go wewnętrz­ne­go uczest­nic­twa, ale też god­nej opra­wy. Jej świę­tość każe pytać o posza­no­wa­nie szat litur­gicz­nych, czy­stość obru­sów i bie­li­zny, este­ty­kę i god­ność miej­sca. Wola Sobo­ru uzna­ją­ce­go śpiew gre­go­riań­ski za śpiew wła­sny litur­gii rzym­skiej, któ­ry powi­nien zaj­mo­wać pierw­sze miej­sce wśród innych rów­no­rzęd­nych rodza­jów śpiewu(p.ll6) pozo­sta­je, jak na razie jedy­nie poboż­nym życze­niem i wyzwa­niem wobec Kościo­ła naszych cza­sów.
Jak się Kościół modli tak wie­rzy, i moż­na powie­dzieć, jak wie­rzy tak się modli. A jak się modli? Wystar­czy prze­być nie­co dro­gi po kra­jach Euro­py, zaj­rzeć do kościo­łów w naszej Ojczyź­nie i głę­biej zro­zu­mie­my dla­cze­go Bene­dykt XVI a teraz kard. Sarah mówią o bana­li­za­cji litur­gii i o potrze­bie „refor­my refor­my” i dla­cze­go spo­ty­ka się to z tak wiel­kim, by nie powie­dzieć zacię­tym opo­rem i nie­zro­zu­mie­niem. Dla wie­lu „dobrze jest jak jest(?)”. Cóż może­my zro­bić? Być pokor­nym świad­kiem Praw­dy, modlić się, nie­po­ko­ić swo­ją wia­rą, pro­wo­ko­wać do tego by inni sta­wia­li sobie pyta­nia o nasz taki a nie inny styl bycia i o źró­dła z któ­re­go on wyni­ka. Zasia­ne ziar­no nie od razu musi wykieł­ko­wać, bądź­cie cier­pli­wi. Tro­ska o zba­wie­nie dusz ma być zawsze naszą naj­więk­szą tro­ską, bo jest tro­ską Zba­wi­cie­la, jest tro­ską Trój­cy Świę­tej. Litur­gia musi obja­wiać tę tro­skę Boga i wska­zy­wać dro­gę i środ­ki do jej zaspo­ko­je­nia oraz dawać to co ma naj­cen­niej­sze­go: świę­tą obec­ność Boga i Jego Cia­ło dane za życie świa­ta i zmar­twych­wsta­łe, aby ludzie je poży­wa­li, a poży­wa­jąc życie mie­li i mie­li je w obfi­to­ści — na wiecz­ność.
Kard. Rat­zin­ger: „Ostat­nia Wie­cze­rza Jezu­sa jest wpraw­dzie pod­sta­wą wszel­kiej chrze­ści­jań­skiej litur­gii, lecz nie jest jesz­cze żad­ną chrze­ści­jań­ską litur­gią. /…/ Chrze­ści­jań­ska Eucha­ry­stia, jako taka, nie jest pona­wia­niem Ostat­niej Wie­cze­rzy, któ­ra tez jako dokład­nie taka sama nie była powta­rzal­na. /…/ Pas­cha jest świę­tem jed­no­ra­zo­wym w roku zwią­za­nym z kalen­da­rzem księ­ży­co­wym. Eucha­ry­stia, prze­ciw­nie, była obcho­dzo­na co ty dzień. /…/ Eucha­ry­stycz­ne dzia­ła­nia były wyod­ręb­nio­ne z kon­tek­stu Pas­chy i otrzy­ma­ły jako swój nowy kon­tekst dzień Pań­ski. /…/ Dzień Zmar­twych­wsta­nia jest wewnętrz­nym tere­nem Eucha­ry­stii. /…/ Ani apo­sto­ło­wie ani ich następ­cy nie «two­rzy­li» chrze­ści­jań­skiej litur­gii; rosła ona orga­nicz­nie przez odczy­ty­wa­nie juda­istycz­ne­go dzie­dzic­twa, któ­re natych­miast znaj­do­wa­ło wyraz w okre­ślo­nej for­mie. Były przy tym oczysz­cza­ne modli­tew­ne doświad­cze­nia poszcze­gól­nej wspól­no­ty, któ­re w spo­sób natu­ral­ny tkwi­ły w pod­sta­wo­wej for­mie jed­ne­go Kościo­ła, w któ­rym stop­nio­wo roz­wi­ja­ły się par­ty­ku­lar­ne for­my wiel­kich kościel­nych prze­strze­ni. W tym sen­sie nigdy nie było dowol­no­ści w spra­wo­wa­niu litur­gii przez poszcze­gól­ną wspól­no­tę lub poszcze­gól­ne­go litur­ga”.

W imię Ojca i Syna, i Ducha Świę­te­go. Amen.
Pozwól­cie, że posłu­żę się na począ­tek wyzna­niem Jima Cavie­ze­la, odtwór­cy roli nasze­go Pana w fil­mie „Pasja” M. Gib­so­na. Poja­wi­ło się ono parę mie­się­cy temu w inter­ne­cie. Słu­chaj­my słów akto­ra skie­ro­wa­nych do ame­ry­kań­skiej mło­dzie­ży, a pośred­nio tak­że i do nas:
„Imię Sza­weł ozna­cza wiel­ki, imię Paweł ozna­cza maty. Pod­czas krę­ce­nia fil­mu zauwa­ży­łem, ze zmie­nia­jąc jed­ną małą lite­rę moż­na stać się wiel­kim w oczach Boga. Ale to wyma­ga od nas bycia małym, jeśli chce­my być wiel­cy. Taka jest dro­ga świę­tych. /…/ Nie­któ­rzy z nas przy­ję­li fał­szy­we chrze­ści­jań­stwo, gdzie wszyst­ko opie­ra się jedy­nie na weso­łych roz­mo­wach. Tam było wie­le bólu i cier­pie­nia. Wasza dro­ga nie będzie inna. Więc obej­mij swój krzyż i podą­żaj w kie­run­ku swo­je­go celu. Chcę aby­ście wyszli z tego pogań­skie­go świa­ta. Chcę aby­ście mie­li odwa­gę wyjść do tego pogań­skie­go świa­ta i bez wsty­du wyra­zi­li swo­ją wia­rę publicz­nie. Świat potrze­bu­je dum­nych wojow­ni­ków! Wojow­ni­ków jak świę­ty Paweł i Łukasz- Któ­ry zary­zy­ku­je swo­je imię i repu­ta­cję by nieść wia­rę i miłość całe­mu świa­tu. Bóg wzy­wa każ­de­go z nas do czy­nie­nia rze­czy wiel­kich. Ale jak czę­sto zawo­dzi­my, odrzu­ca­jąc to jako jakieś men­tal­ne roz­my­cie. Nad­szedł czas dla nasze­go poko­le­nia, aby przy­jąć to wezwanie./…/ ale naj­pierw musi­cie zabrać się do pod­ję­cia modli­twy, stu­dio­wa­nia i medy­to­wa­nia Pisma Świę­te­go. I brać sakra­men­ty świę­te na pokaź­nie. Nasza kul­tu­ra jest teraz w upad­ku. Jeste­śmy ludź­mi w nie­bez­pie­czeń­stwie pod­da­wa­nia się eks­ce­som. Cały ten świat zanu­rzo­ny jest w grzech. A tam w ciszy ser­ca Bóg woła do nas. I jak czę­sto igno­ru­je­my go. Igno­ru­je­my to słod­kie wezwa­nie. /…/ Obo­jęt­ność jest naj­więk­szym grze­chem XX wie­ku. To rów­nież naj­cięż­szy grzech XXI wie­ku. Musi­my prze­rwać tę obo­jęt­ność. Tę destruk­cyj­ną tole­ran­cję zła. Tyl­ko nasza wia­ra w mądrość Chry­stu­sa może nas oca­lić. Ale do tego trze­ba wojow­ni­ków goto­wych zary­zy­ko­wać swo­ją repu­ta­cję, swo­je imio­na a nawet wła­sne życie, aby stać po stro­nie praw­dy. Ode­tnij­cie się od tego zepsu­te­go poko­le­nia. Bądź­cie świę­ty­mi. Nie zosta­li­ście stwo­rze­ni po to by się dosto­so­wy­wać. Uro­dzi­li­ście się po to by się wyróż­niać. W naszym kra­ju jeste­śmy szczę­śli­wi tyl­ko wte­dy gdy robi­my to co inni. Teraz wszy­scy mamy wol­ny wybór bez wzglę­du na kon­se­kwen­cje. Czy napraw­dę sądzisz, ie to jest praw­dzi­wa wol­ność. /…/Każde poko­le­nie Ame­ry­ki musi wie­dzieć, ze wol­ność nie pole­ga na robie­niu tego co cze­go się chce. Ale na robie­niu wła­ści­wych rze­czy. To jest wol­ność, któ­rej wam życzę. Wol­ność od grze­chu, wol­ność od sła­bo­ści, wol­ność od znie­wo­leń, któ­re powo­du­je grzech. To jest wol­ność dla któ­rej moż­na umrzeć./…/ Wszy­scy musi­my wal­czyć o praw­dzi­wą wol­ność. /…/Każdy umrze, ale nie każ­dy żyje praw­dzi­wie. Musi­my żyć z Bogiem! I z Duchem Świę­tym jako waszą tar­czą i z Chry­stu­sem jako waszym mie­czem. Dołącz­cie do świę­te­go Micha­ła Archa­nio­ła i wszyst­kich Anio­łów i wyślij­my Lucy­fe­ra i jego słu­gu­sów powro­tem dopie­kła, tam gdzie jest ich miej­sce”.
Wsłu­chu­jąc się w te peł­ne żaru sło­wa arty­sty przy­wo­łu­ję sobie na myśl wypo­wiedź kard. Rat­zin­ge­ra z dro­gi krzy­żo­wej w Kolo­seum. Było to zale­d­wie kil­ka dni przed śmier­cią św. Jana Paw­ła II. Mówił on wte­dy przy sta­cji VII o chrze­ści­jań­stwie, któ­re jest „znu­żo­ne wia­rą, któ­re opu­ści­ło Pana”, zaś „wiel­kie ide­olo­gie i ich zba­na­li­zo­wa­na wizja czło­wie­ka w nic nie­wie­rzą­ce­go stwo­rzy­ły nowe pogań­stwo”. Przy sta­cji IX przy­szły papież kon­ty­nu­ował: „Panie, twój Kościół przy­po­mi­na toną­cą łódź, łódź, któ­ra nabie­ra wody ze wszyst­kich stron. Tak­że na Two­im polu widzi­my wię­cej kąko­lu niż zbo­ża. Prze­ra­ża nas brud na sza­cie i obli­czu Two­je­go Kościo­ła. Ale to my sami je zbru­ka­li­śmy”. Co takie­go sta­ło się z Kościo­łem, Oblu­bie­ni­cą Baran­ka? Gdzie ten żar wia­ry biją­cy ze słów wspo­mnia­ne­go akto­ra? Gdzie ci żar­li­wi kazno­dzie­je nazy­wa­ją­cy rze­czy po imie­niu bez postę­ki­wań i gór­no­lot­nych słów? Co sta­ło się z Euro­pą, Euro­pą, któ­rą two­rzy­li męczen­ni­cy pierw­szych wie­ków chrze­ści­jań­stwa, co przy­po­mniał we Wło­cław­ku św. Jan Paweł II. A może to nie­wła­ści­wie posta­wio­ne pyta­nie? Może powin­no ono raczej brzmieć: „co zro­bi­li­śmy z Euro­pą?”, albo „co pozwo­li­li­śmy zro­bić z Euro­pą?”. Bez Kościo­ła nie było­by Euro­py takiej jaką zna­my a raczej jaką zna­li­śmy. I nie będzie chrze­ści­jań­skiej Euro­py i chrze­ści­jań­skiej Pol­ski, jeśli w nas wszyst­kich nie odro­dzi się na nowo żar wia­ry, któ­ra każe być zna­kiem sprze­ci­wu, zabra­nia się ukła­dać z moż­ny­mi tego świa­ta i apo­sto­ła­mi neo­po­gań­stwa, hołu­bić ich i przyj­mo­wać na salo­nach. „Nie wprzę­gaj­cie się w jed­no jarz­mo z nie­wie­rzą­cy­mi…”, „bo cóż ma wspól­ne­go Chry­stus z Belia­lem?”.
Dzi­siej­sza Euro­pa od stro­ny reli­gij­nej w niczym nie przy­po­mi­na już Euro­py epo­ki katedr, ba, w niczym nie przy­po­mi­na już nawet Euro­py lat 50. ubie­głe­go wie­ku. Epo­ka „Oświe­ce­nia” („Wiek Świa­tła”), nazwa­na tak dla prze­ciw­sta­wie­nia jej epo­ce „ciem­ne­go” rze­ko­mo Śre­dnio­wie­cza, dała począ­tek zor­ga­ni­zo­wa­nym pró­bom eli­mi­na­cji reli­gii jako czyn­ni­ka sto­ją­ce­go na prze­szko­dzie praw­dzi­wej wol­no­ści czło­wie­ka; szcze­gól­nie doty­czy­ło to Kościo­ła Kato­lic­kie­go. Czło­wiek wyzwo­lo­ny z oko­wów reli­gii miał stwo­rzyć „nowy wspa­nia­ły świat”. Te pró­by eli­mi­no­wa­nia reli­gii i budo­wa­nia raju na zie­mi przy­bie­ra­ły raz po raz cha­rak­ter gwał­tow­ny i krwa­wy, by wspo­mnieć tyl­ko rze­czo­ną rewo­lu­cję fran­cu­ską, paź­dzier­ni­ko­wą czy hisz­pań­ską. Obok tego toczy­ła się wal­ka ide­olo­gicz­na. Sto­li­ca Apo­stol­ska raz po raz dema­sko­wa­ła dzia­ła­nia maso­ne­rii, wska­zu­jąc jej praw­dzi­we cele i meto­dy dzia­ła­nia, jakim było i jest zastą­pie­nie reli­gii obja­wio­nej jej for­mą natu­ral­ną, bez dogma­tów i bez Chry­stu­sa-Zba­wi­cie­la. Tego typu dzia­ła­nia podej­mo­wa­no tak­że poprzez oddzia­ły­wa­nie na dok­try­nę od wewnątrz Kościo­ła, co dema­sko­wa­ła wprost ency­kli­ka św. Piu­sa X „Pascen­di Domi­ni­ci gre­gis”.
Mimo to Kościół nawią­zu­jąc wal­kę z wro­gi­mi ide­olo­gia­mi trwał moc­no zarów­no dzię­ki zde­cy­do­wa­nej posta­wie kolej­nych papie­ży jak i bisku­pów, oraz ofiar­nej pra­cy duchow­nych i świec­kich kato­li­ków. Dosyć gwał­tow­na zmia­na nastą­pi­ła bez­po­śred­nio po Sobo­rze, i po rewol­cie stu­denc­kiej z maja 1968 roku jaka doko­na­ła się wśród mło­dzie­ży zachod­niej Euro­py, i zakwe­stio­no­wa­ła dotych­cza­so­we nor­my zacho­wań, oby­cza­jów i war­to­ści jaki­mi spo­łe­czeń­stwa Zacho­du żyły. Nie czas i miej­sce by zaj­mo­wać się przy­czy­na­mi owej rewol­ty, tego czy była ona spon­ta­nicz­na, czy reży­se­ro­wa­na i przy­go­to­wy­wa­na. Waż­ne dla nas jest to, że ludzie ufor­mo­wa­ni na ide­ałach tej rewol­ty rzą­dzą dzi­siaj Euro­pą, a wła­ści­wie całym obsza­rem stre­fy euro­atlan­tyc­kiej. Pró­bu­ją oni po raz kolej­ny, tym razem meto­da­mi poko­jo­wy­mi zre­ali­zo­wać marze­nie zbu­do­wa­nia raju — tu na zie­mi i bez Boga, bez Deka­lo­gu, bez tego wszyst­kie­go co w krwio­bieg Euro­py wnio­sła Ewan­ge­lia, a co posta­no­wio­no rady­kal­nie zakwe­stio­no­wać. Na naszych oczach budu­je się super­pań­stwo, któ­re­go zasa­dą ma być brak zasad, a Deka­log ma zastą­pić swo­isty anty-deka­log, pro­mu­ją­cy moral­ną anar­chię i roz­wią­złość we wszel­kich odmia­nach. Sta­ła się ona pra­wem czło­wie­ka wyzwo­lo­ne­go od naka­zów i norm nie ist­nie­ją­ce­go Boga. Maso­wa pro­pa­gan­da por­no­gra­fii, środ­ków anty­kon­cep­cyj­nych, wol­no­ści bez ogra­ni­czeń i do wszyst­kie­go: do abor­cji, euta­na­zji, roz­wo­dów a nawet do zmia­ny płci według wła­sne­go uzna­nia, to dzi­siaj głów­ne „zdo­by­cze” euro­pej­skiej cywi­li­za­cji. Cywi­li­za­cji, któ­ra nagle zaczę­ła nie­na­wi­dzić sie­bie samej: swej kul­tu­ry i swo­ich korze­ni. Opa­no­wa­nie przez szer­mie­rzy tzw. „postę­pu” katedr uni­wer­sy­tec­kich, środ­ków prze­ka­zu, par­la­men­tów pozwo­li­ło i pozwa­la na kształ­to­wa­nie pożą­da­nych spo­so­bów myśle­nia i wyni­ka­ją­cych z tego wzor­ców zacho­wań. Tak „wycho­wa­no” sobie spo­łe­czeń­stwa. Szły na to i idą nie­wy­obra­żal­ne środ­ki finan­so­we.
Cel jest jeden: znisz­czyć chrze­ści­jań­stwo w ogó­le a kato­li­cyzm w szcze­gól­no­ści, z tym że jeśli Kościo­ła nie da się znisz­czyć (a może i nie trze­ba do koń­ca?) nale­ży go prze­ro­bić tak by jego głos współ­brz­miał z melo­dią „tego świa­ta”. Jed­nym sło­wem nale­ży zro­bić z cywi­li­za­cji wyro­słej na chrze­ści­jań­stwie gru­zo­wi­sko i na nim pobu­do­wać ów „nowy wspa­nia­ły świat”. W hm świe­cie to czło­wiek sta­je się wyłącz­nym panem wła­snych wybo­rów bez koniecz­no­ści licze­nia się z wolą Stwór­cy. Pod­po­wiedz sza­ta­na z raju „będzie­cie jak Bóg” zosta­ła zaak­cep­to­wa­na przez ludzi naszej epo­ki jako wła­ści­wa recep­ta na życie. Czło­wiek sam decy­du­je o dobru i złu. Wypa­da zapy­tać: a co z pra­wem Boga do stwo­rzo­ne­go przez sie­bie świa­ta? Czy kto­kol­wiek sądzi, że prę­dzej czy póź­niej On się o to pra­wo nie upo­mni? Pyta­nie zasad­ni­cze brzmi: czy jest rze­czą słusz­ną podej­mo­wać jaki­kol­wiek dia­log z rzecz­ni­ka­mi tego bez­pra­wia, gra­ją­cy­mi zna­czo­ny­mi kar­ta­mi i mają­cy­mi nie­czy­ste inten­cje i jasno okre­ślo­ny cel? Co z naszą cno­tą roz­trop­no­ści?
Pyta­nie, któ­re musi­my sobie teraz posta­wić jest pro­ste: gdzie był wte­dy (i gdzie jest teraz) Kościół i siły z nim zwią­za­ne? Co zro­bio­no dla obro­ny pra­wa i hono­ru Boga? Czy może­my mówić o zde­cy­do­wa­nej kontrze spo­łecz­no­ści kato­lic­kiej jak mia­ło to miej­sce w cza­sach bł. Piu­sa IX? Nie­ste­ty, nic z tych rze­czy. Wie­le kato­lic­kich śro­do­wisk, w tym tak­że uczel­ni ule­gło gorącz­ce maja ’68 i dało się ponieść tren­do­wi kon­te­sto­wa­nia wszyst­kie­go czę­sto dla same­go kon­te­sto­wa­nia. Dawa­ło się odczuć prze­moż­ny wpływ mark­si­zmu tak­że na sfe­rę teo­lo­gii. W II poło­wie lat 60. Holan­dia sta­ła się widow­nią potęż­ne­go zamę­tu dys­cy­pli­nar­ne­go i kon­flik­tu ze Sto­li­cą Apo­stol­ską. Spo­wo­do­wa­ne to zosta­ło zakwe­stio­no­wa­niem przez wyda­ny tam wbrew Sto­li­cy Apo­stol­skiej Kate­chizm Holen­der­ski wie­lu pod­sta­wo­wych prawd dogma­tycz­nych. Wewnętrz­ne podzia­ły, odej­ście od kato­lic­kiej orto­dok­sji spra­wi­ło, że w prze­cią­gu życia nie­mal­że jed­ne­go poko­le­nia z pręż­nej i żywot­nej spo­łecz­no­ści osta­ły się jedy­nie żało­sne reszt­ki. Wspo­mnia­ny zamęt dys­cy­pli­nar­ny i dok­try­nal­ny dopro­wa­dził do gwał­tow­ne­go spad­ku prak­tyk reli­gij­nych, zamie­sza­nia moral­ne­go i w efek­cie do uru­cho­mie­nia gwał­tow­nych pro­ce­sów laicy­za­cyj­nych. Podob­nie jak sąsied­niej Bel­gii. A Niem­cy? Jeden z auto­rów zauwa­ża, że „do począt­ku lat 60. Kościół w Zachod­nich Niem­czech był spo­łecz­nie powszech­nie akcep­to­wa­ny, moral­nie i poli­tycz­nie wia­ry­god­ny oraz sku­tecz­ny” (R. Staf­fin, Koście­le, wypłyń na głę­bię, Tar­nów 2007, s. 24). Od poło­wy lat 60. dał się tam zauwa­żyć wzrost pro­ce­sów nega­tyw­nych, uczest­nic­two we Mszy Świę­tej zaczę­ło tra­cić zna­cze­nie, nastą­pi­ło roz­luź­nie­nie wię­zów z tra­dy­cją, dystan­so­wa­nie się od Kościo­ła, postę­pu­ją­cy plu­ra­lizm i indy­wi­du­alizm w spra­wach reli­gij­nych, selek­tyw­ność wia­ry. Autor doda­je, że w innych kra­jach Euro­py było podob­nie, albo jesz­cze gorzej, co spra­wia że „sta­je się ona kon­ty­nen­tem pustych kościo­łów” (tam­że). Mówię o tym gwo­li przy­po­mnie­nia, tego co sta­ło u począt­ków obec­ne­go kata­kli­zmu, bo to już nie żaden kry­zys.
Sytu­acja dzi­siaj jest nie lep­sza a chy­ba gor­sza i postę­pu­ją­ca. Naj­now­szym przy­kła­dem tego jest gwał­tow­nie laicy­zu­ją­ca się Por­tu­ga­lia, kraj Fati­my i Irlan­dia ojczy­zna mni­chów irosz­koc­kich ewan­ge­li­zu­ją­cych nie­gdyś pogań­ską Euro­pę. Dziś spo­łe­czeń­stwa uzna­wa­ne do nie­daw­na za kato­lic­kie gre­mial­nie gło­su­ją za abor­cją na życze­nie, mał­żeń­stwa­mi jed­no­pł­cio­wy­mi, nie mają nic prze­ciw euta­na­zji itp. 16,2% kato­li­ków nie­miec­kich wyzna­je wia­rę w Boga oso­bo­we­go, ale tym „szcze­gó­łem” paste­rze Kościo­ła nie­miec­kie­go wyda­ją się nie przej­mo­wać. Gre­mial­nie godzą się na udzie­la­nie komu­nii świę­tej żyją­cym w związ­kach nie­sa­kra­men­tal­nych, 2/3 z nich popie­ra udzie­la­nie komu­nii świę­tej pro­te­stan­tom, nie wyma­ga­jąc takie­go szcze­gó­łu jak spo­wiedź świę­ta, wice­prze­wod­ni­czą­cy kon­fe­ren­cji epi­sko­pa­tu nie­miec­kie­go mówi że czas zacząć dys­ku­sję o bło­go­sła­wie­niu związ­ków jed­no­pł­cio­wych, co popie­ra zde­cy­do­wa­nie Cen­tral­ny Komi­tet Kato­li­ków Nie­miec­kich. Oto rze­czy­wi­sta „wio­sna” Kościo­ła! Zejdź­my na zie­mię! Pro­wa­dzi­my dia­log, ze wszyst­ki­mi i o wszyst­kim i nawet nie zauwa­ża­my jak zamie­nia się on w tę Paw­ło­wą „czczą gada­ni­nę”, a tym­cza­sem chło­pak w Ber­li­nie patrząc na krzyż pyta przy­ja­cie­la, kto to jest ten INRI i dla­cze­go wisi na krzy­żu! Dusze giną!!! Czy kogoś to obcho­dzi? Poru­sza jesz­cze kogoś widok bul­do­że­ra ruj­nu­ją­ce­go neo­go­tyc­ką świą­ty­nię we Fran­cji, gdzie wypo­wie­dze­nie praw­dy o abor­cji gro­żą dra­koń­skie kary??! Do wszyst­kie­go idzie się przy­zwy­cza­ić.
Obec­na sytu­acja jest bole­snym dra­ma­tem i może jedy­nie zdu­mie­wać posta­wa tych, któ­rzy ją baga­te­li­zu­ją bądź usi­łu­ją nie dostrze­gać, a tych któ­rzy cokol­wiek o tym wspo­mną potra­fią depre­cjo­no­wać bądź zaszczy­cić iry­ta­cją albo por­cją inwek­tyw i epi­te­tów, lub mach­nię­ciem ręki. Moż­na sobie i innym powie­dzieć, że to pro­ce­sy nie­unik­nio­ne, że spo­łe­czeń­stwo post­in­du­strial­ne, że nie­uchron­ne pro­ce­sy spo­łecz­ne, zmia­na men­tal­no­ści itp. Czy to aby jed­nak peł­na odpo­wiedź? A może zbyt łatwo i zbyt szyb­ko, aż mam ocho­tę powie­dzieć chęt­nie, odda­li­śmy ten świat siłom „anty­ewan­ge­lii” i „anty­ko­ścio­la” przed któ­rym prze­strze­gał już w 1976 roku kard. Woj­ty­ła? Czy kto­kol­wiek prze­jął się sło­wa­mi zbo­la­łe­go bł. Paw­ła VI o swą­dzie sza­ta­na, któ­ry wdarł się do Kościo­ła Boże­go? Nie, za to zna­la­zło się i znaj­du­je zbyt wie­lu takich przez któ­rych Kościół prze­sta­je być widzia­ny jako „znak sprze­ci­wu”, jako „sól zie­mi” i „świa­tło świa­ta”. Ocho­czo i gre­mial­nie wyra­ża­no sprze­ciw wobec bł. Paw­ła VI za „Huma­nae vitae”. Ileż dziś opor­tu­ni­zmu, nowo­mo­wy, języ­ka tego świa­ta i prób nazwa­nia grze­chu ina­czej, jego roz­my­cia poprzez nie­ustan­ne uza­sad­nia­nie i psy­cho­lo­gi­zo­wa­nie? Dyk­ta­tu­ra rela­ty­wi­zmu przed któ­ra tak moc­no ostrze­gał nas Bene­dykt XVI zda­je się, nie­ste­ty, try­um­fo­wać. Czy tak chce­my zba­wić świat? Czy nie zaczę­li­śmy bar­dziej niż Boga lękać się świa­ta? Czy nie zapy­ta suro­wy Sędzia paste­rzy gdzie się podzia­ło ich sta­do i dla­cze­go uzna­li, że nie war­to go zbie­rać, powięk­szać i bro­nić? Rze­czy­wi­ście wygod­niej „dia­lo­go­wać” niże­li gło­sić, przy­ta­ki­wać niż sta­wiać wyma­ga­nia, uśmie­chać się do wszyst­kich niż zmarsz­czyć gdy trze­ba brwi? Wygod­niej udać się w świat ilu­zji i szer­mu­jąc wizją „Kościo­ła otwar­te­go”, usta­wiać sie­bie w opo­zy­cji do Kościo­ła rze­ko­mo „zamknię­te­go”, zaskle­pio­ne­go w sobie, fana­tycz­ne­go i bojaź­li­we­go, jakim miał rze­ko­mo być Kościół poprzed­niej epo­ki. Jeśli Kościół poprzed­niej epo­ki był jedy­nie prze­lęk­nio­nym okrę­tem pły­ną­cym po wzbu­rzo­nych falach, to czym jest obec­nie Kościół: toną­cą łodzią nabie­ra­ją­cą wody jak widzi go papież Bene­dykt czy prze­bo­jo­wą fre­ga­tą śmi­ga­ją­cą po spo­koj­nych wodach jak chcą rzecz­ni­cy Kościo­ła „otwar­te­go”? Łatwiej i wygod­niej kle­ić zide­olo­gi­zo­wa­ne wizje zamiast sta­nąć w praw­dzie. A może to Kościół naszych cza­sów stał się bojaź­li­wy i układ­ny; nie odno­si­cie takie­go wra­że­nia? Czy przez „otwar­te” wro­ta Kościo­ła wyszli­śmy ku świa­tu i zmie­nia­my go na modlę Chry­stu­so­wą, czy raczej świat zalał nas swo­imi bru­da­mi tu i tam ocho­czo przyj­mo­wa­ny­mi?
Nie refor­muj­my Kościo­ła na spo­sób Lutra i nie glo­ry­fi­kuj­my go, bo na to nie zasłu­gu­je! Mamy nie­do­ści­gle wzo­ry refor­ma­to­rów — to bie­da­czy­na z Asy­żu, to cho­ciaż­by Domi­nik Guzman i Igna­cy z Loy­oli. Oni cze­ka­ją dziś na swo­ich wier­nych naśla­dow­ców, pro­stych i jed­no­znacz­nych a przez to i prze­ko­nu­ją­cych w swo­im świa­dec­twie. Nie może­my stać się nimi, ale może­my pró­bo­wać być jak oni. Każ­dy z nich to na swój spo­sób rycerz — obroń­ca hono­ru Boga. W spra­wie Bożej rycerz nie uzna­je kom­pro­mi­sów, bo nie ma tam dla nich miej­sca. Tak — i powiem to jesz­cze raz — trze­ba przy­wró­cić w Koście­le etos ryce­rza Chry­stu­so­we­go. Tak, Chry­stus Pan nie był pacy­fi­stą! On przy­niósł świa­tu miecz! Poróż­nił syna z ojcem i syno­wą z teścio­wą, wniósł fer­ment na tle sto­sun­ku do sie­bie. Żąda cał­ko­wi­te­go odda­nia i bez­kom­pro­mi­so­wo­ści, aż po nie­na­wiść ze stro­ny świa­ta. Z jakie­go więc powo­du chwal­by ze stro­ny świa­ta prze­sta­ją nie­po­ko­ić? Nie są prze­cież zna­kiem, że pogo­dził się on z Chry­stu­sem. Co więc mogą ozna­czać?